Łyżwiarstwo figurowe to rodzaj zimowego sportu na lodzie, w którym nacisk kładzie się na artystyczne wykonanie piruetów, skoków i kroków. Dzieli się na cztery podstawowe dyscypliny, w których powszechnie rywalizują zarówno mężczyźni jak i kobiety. Łyżwiarze figurowi startują w zawodach na poziomie krajowym i międzynarodowym. Są to Mistrzostwa Europy, Mistrzostwa Świata, Mistrzostwa Kraju, Mistrzostwa Czterech Kontynentów, Grand-Prix w łyżwiarstwie figurowym. Łyżwiarstwo figurowe jest również jedną z oficjalnych dyscyplin Zimowych Igrzysk Olimpijskich.
Wielu łyżwiarzy figurowych po zakończeniu swojej amatorskiej kariery zawodniczej pracuje jako trenerzy lub występuje w różnych pokazach na lodzie.
Dyscypliny
Łyżwiarstwo figurowe dzieli się na następujące dyscypliny:
- Pokazy indywidualne (mężczyźni i kobiety)
- Pary
- Taniec na lodzie
- Łyżwiarstwo synchroniczne
Zasady, punktacja i oceny w łyżwiarstwie figurowym
Każda z dyscyplin ma swoje własne zasady i wymagane elementy lub ruchy, niektóre z nich mają nawet limity czasowe, których należy przestrzegać podczas przejazdów:
| występy indywidualne | krótki program (2:50 min) | przejazd dowolny (M: 4:30 min, K: 4 min) |
| pary | krótki program (2:50 min) | przejazd dowolny (4:30 min) |
| taniec na lodzie | tańce obowiązkowe | taniec dowolny |
| jazda synchroniczna | krótki program | program dowolny |
Po skandalu na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2002 w Salt Lake City, kiedy to podzielono się dwoma złotymi medalami w jednym wydarzeniu, w sezonie 2004/2005 zrezygnowano z zakresu punktacji od 0,1 do 6,0 punktów.
Nowy system punktacji oparty jest na sumie punktów za dwie oceniane części – punkty za technikę (pochodzące z tabel wartości poszczególnych elementów, wzrastające w zależności od trudności elementów) oraz punkty za wrażenie artystyczne (umiejętności łyżwiarskie, łączenie elementów, wykonanie, choreografia i interpretacja). Potrącenia za upadki lub inne naruszenia zasad są następnie odejmowane od sumy tych dwóch końcowych wyników.
Skoki w łyżwiarstwie figurowym – rittberger, axel, salchow, flip, lutz, toeloop
Każdy skok w łyżwiarstwie figurowym składa się z kilku faz: łuku, najazdu, wybicia, fazy lotu, obrotu, ukończenia obrotu, lądowania i zakończenia.
Skoki wykonuje się z prędkością od jednego do czterech obrotów. W przerwach między skokami łyżwiarz figurowy wykonuje różne połączenia.
Istnieje 6 podstawowych skoków:
- rittberger – Skok do tyłu, z krawędzi, lądowanie na odbijającej się nodze. Jego nazwa pochodzi od Wernera Rittbergera, który wykonał skok w 1910 roku.
- axel (Axel Paulsen) – Skok do przodu, lądowanie tyłem jak w innych skokach, więc potrzebny jest dodatkowy półobrót. Odbicie następuje od drugiej stopy niż ta, na której się ląduje. Dla zwykłego axla potrzeba wykonać jeden i pół obrotu, czyli 540 stopni. Axel Paulsen po raz pierwszy wykonał go w 1882 roku. Nikt nigdy nie skoczył poczwórnego axla.
- salchow – skok do tyłu, z krawędzi z lądowaniem na drugiej nodze niż noga startowa. Po raz pierwszy skoczył go słynny łyżwiarz figurowy Ulrich Salchow w 1909 roku.
- salto – skok do tyłu, łyżwiarz pomaga sobie palcami drugiej stopy podczas odbicia. Lądowanie następuje w stopę drugą niż odbijająca. Ponieważ odbicie następuje od wewnętrznej krawędzi, łyżwiarz może zrobić przed nim krok.
- lutz – Wybicie następuje do tyłu, łyżwiarz pomaga sobie palcami drugiej stopy. Lądowanie następuje na drugiej stopie niż odbijająca. wybicie następuje od zewnętrznej strony łyżwy. Przed lutzem łyżwiarz przez długi czas płynnie „odpycha się”, aby ustawić łyżwę w prawidłowej, czyli zewnętrznej krawędzi.
- toeloop – Odbicie do tyłu, łyżwiarz pomaga sobie palcami drugiej stopy podczas odbicia i ląduje na odbijającej się stopie. Często łączony z innymi skokami.
Historia łyżwiarstwa na lodzie
Kolebką łyżwiarstwa figurowego jest Wielka Brytania, gdzie w 1814 roku odbyły się pierwsze zawody w łyżwiarstwie figurowym. Stamtąd rozprzestrzeniło się na całą Europę i Amerykę. W USA do łyżwiarstwa figurowego dodano elementy muzyczne, taneczne i baletowe.
W podróży do początków łyżwiarstwa figurowego jako sportu muszę najpierw opowiedzieć o samej jeździe na łyżwach, które dopiero później rozdzieliło się na sporty: łyżwiarstwo figurowe i łyżwiarstwo szybkie.
Pierwsze historyczne wzmianki o łyżwiarstwie pochodzą z Danii z 1134 roku. Najwcześniejsza angielska informacja pochodzi z 1174 roku. Znaleziska archeologiczne (łyżwy wykonane z kości) datują początki łyżwiarstwa na epokę brązu i kamienia.
Prymitywne początki jazdy na łyżwach można znaleźć w Holandii w XIII i XIV wieku – drewniane łyżwy z żelazną płytą pod spodem. Aby ruszyć z miejsca, trzeba było używać kijów. Zmiana nastąpiła dopiero przez przypadek, gdy holenderski uczeń stolarski zmienił poziomą pozycję ostrza na pionową. Łyżwiarze odłożyli kije, ruch stał się swobodniejszy, szybszy i bardziej kontrolowany. W Niderlandach jazda na łyżwach była rozrywką zwykłych ludzi, o czym świadczą niektóre obrazy starych mistrzów. W innych krajach, a także w Polsce jazda na łyżwach była przywilejem rodzin szlacheckich.
Rozwój „prawdziwego” łyżwiarstwa figurowego rozpoczął się dopiero w XVIII wieku, kiedy to ostrza otrzymały lekko zakrzywiony kształt, co umożliwiło wykonywanie obrotów i bardziej skomplikowanych elementów.
Łyżwiarstwo było praktykowane nie tylko w Europie Zachodniej, ale także na Wschodzie – zwłaszcza w północnej części Rosji. W 1838 roku w Petersburgu ukazała się książka pod tytułem „Winter Pastimes and the Art of Figure Skating”. Świadczy to o tym, że łyżwiarstwo uprawiali nie tylko młodzi, ale i dorośli. Metalowe łyżwy były używane w Rosji już w XVII wieku. Parę żelaznych łyżew wykuł w 1637 roku car Piotr Wielki.
Historia powstania lodowiska
Pierwszymi lodowiskami były oczywiście zamarznięte stawy i rzeki. Pierwsze sztuczne lodowisko zostało zbudowane w 1876 roku w Londynie (Chelsea). Budowa kolejnych była kluczowa dla późniejszego rozwoju tego sportu. Absolutnie największe kryte lodowisko zostało zbudowane w 1960 roku w Tokio w Japonii. Powierzchnia lodu zajmuje imponującą powierzchnię 4000 m².
Japończycy mają też inny debiut – największe otwarte lodowisko, zbudowane w 1976 roku o powierzchni 15 400 m². Lodowiska można znaleźć na całym świecie – w Kanadzie, USA, Szwecji i innych krajach europejskich, ale także w Hiszpanii i w Afryce – na przykład na Wybrzeżu Kości Słoniowej.
Zasady i konkursy
Pierwsze międzynarodowe zawody w łyżwiarstwie figurowym odbyły się w 1882 roku w Wiedniu. Zgodnie z regulaminem zawodów zwanym Regulativ. Zostało to zaczerpnięte z podręcznika uczniów Jacksona Hainesa: Dr. Körper, Wirth i Diamantidi, Spuren auf dem Eise (Ślady stóp na lodzie), opublikowanego w 1881 roku.
Ten regulamin został później przyjęty przez Międzynarodową Unię Łyżwiarską (ISU) i w ten sposób powstały zasady, które w zmodyfikowanej formie są używane do dziś. Bardziej znaczące zmiany nastąpiły wraz z wprowadzeniem programu krótkiego i zmianą proporcji między oceną programu obowiązkowego i dowolnego.
Rozwijające się umiejętności łyżwiarzy oraz rosnące zapotrzebowanie na lepsze i bardziej obiektywne oceny doprowadziły ISU do stworzenia nowego systemu, który obowiązuje od sezonu 2004/2005. Zdegradował dotychczasowy tak zwany „system szóstkowy”. Podstawą nowego rozwiązania jest nowy sposób obliczania wyników zawodów i indywidualnych wartości wykonywanych elementów. Wprowadzenie cyfrowego systemu powtórek wideo pozwala sędziom na odtworzenie elementów i tym samym ich bardziej obiektywną ocenę.
Skąd wziął się skok Axel?
Na pierwszych zawodach w Wiedniu młody Norweg Axel Paulsen zachwycił swoim słynnym skokiem, który do dziś jest elementem obowiązkowym. Pierwsze Mistrzostwa Europy odbyły się w 1891 roku, przed powstaniem ISU, a pierwszym mistrzem Europy był Niemiec Oskar Uhlig.
Pierwsze Mistrzostwa Świata odbyły się w 1896 roku w Sankt Petersburgu. Po raz kolejny zwyciężył Niemiec, tym razem Gilbert Fuchs. Pięć lat później legendarny Szwed Ulrich Salchow zdobył swój pierwszy tytuł mistrza świata. Zrobił to jeszcze 9 razy. Po zakończeniu kariery zawodowej Ulrich Salchow został wieloletnim prezydentem Międzynarodowej Unii Łyżwiarskiej. Jego niesamowity rekord został powtórzony w latach 1927-1936 przez równie legendarną Norweżkę Sonję Henie, a w latach 1969-1978 przez Irinę Rodninę, która zdobyła swoje pierwsze cztery tytuły w parze z Alexeyem Ulyanovem i sześć kolejnych z mężem Alexandrem Zaitsevem.
Kobiety w łyżwiarstwie
Kobiety zaczęły rywalizować o tytuł mistrzyni świata w 1908 roku w Davos, a o pierwszy tytuł mistrzyni Europy w 1930 roku w Wiedniu. Fritzi Burger z Austrii została pierwszą europejską mistrzynią. W latach 1927-1936 Norweżka Sonja Henie zdominowała łyżwiarstwo figurowe kobiet. W 1930 roku w Wiedniu po raz pierwszy odbyły się także Mistrzostwa Europy Par.
Drugą najmłodszą dyscypliną łyżwiarstwa figurowego jest taniec na lodzie. Pojawili się dopiero na mistrzostwach świata w 1956 roku w Paryżu, a dwa lata później także na mistrzostwach Europy w Bolzano. Od 1976 roku taniec na lodzie jest standardową częścią programu Zimowych Igrzysk Olimpijskich.
Najmłodszą w historii dyscypliną łyżwiarstwa figurowego i jedyną dyscypliną drużynową jest łyżwiarstwo synchroniczne, które rozwija się mniej więcej od końca lat 50. Nie jest częścią programu Igrzysk Olimpijskich i zazwyczaj ma swoje zawody oddzielone organizacyjnie od innych dyscyplin.
Łyżwiarstwo figurowe na Igrzyskach Olimpijskich
W 1908 roku w Londynie odbyły się pierwsze olimpijskie zawody w łyżwiarstwie figurowym. W programie znalazły się cztery dyscypliny: łyżwiarstwo kobiet i mężczyzn, pary i figury specjalne. Konkurs figur specjalnych nie został jednak nigdy później powtórzony. Ulrich Salchow był pierwszym zwycięzcą olimpijskim.
Drugi konkurs olimpijski odbył się podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Antwerpii w 1920 r., sześć lat po ostatnich Mistrzostwach Świata w 1914 r. W sumie wzięło w nim udział 9 mężczyzn, 6 kobiet i 8 par z sześciu krajów. W 1924 roku w Chamonix odbyły się pierwsze Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Wzięło w nim udział dwudziestu dziewięciu zawodników, 16 mężczyzn i 13 kobiet z jedenastu krajów. W Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Innsbrucku w 1976 roku wzięło udział 105 olimpijczyków (52 mężczyzn i 53 kobiety) z 18 krajów.
Sprzęt
Płoza (ostrze)
Płozy do łyżwiarstwa figurowego, wykonane z twardej stali, mają szerokość od 3 do 4 milimetrów. Są one lekko zakrzywione – co pozwala na wykonywanie skomplikowanych zwrotów i elementów. Szlifowane są w taki sposób, że tworzą dwie krawędzie (wewnętrzną i zewnętrzną), a pomiędzy nimi znajduje się rowek. Te krawędzie ułatwiają łyżwiarzowi przyspieszenie i kontrolę jazdy. Szpice są ząbkowane, używane w skokach rozkrocznych i jako punkt obrotu w piruetach.
Buty
Buty są zazwyczaj szyte na miarę, mocno wzmocnione, sznurowane, wysokie do łydki z grubymi skórzanymi wkładkami i dodatkowym wzmocnieniem w okolicach kostki.
Kostiumy
Kostiumy są uzależnione od charakteru programu i doboru akompaniamentu muzycznego. Powinny one wieńczyć przedstawienie, a nie rozpraszać. Dawniej ścisłą regułą były spódnice dla kobiet, ale dzisiejsze zasady pozwalają kobietom występować w spodniach – nawet w tańcach – ale musi to być wyraźnie zaznaczone w zbiorze reguł publikowanym co roku przez ISU. Mężczyźni nadal muszą nosić długie spodnie – ale nie mogą być one trykotowe (obcisłe). Inne akcesoria modowe, które nie są trwale przymocowane do kostiumu – nie są dozwolone w konkursie.
Historia rozwoju kostiumu
Od czasu pojawienia się łyżwiarstwa jako sportu w drugiej połowie XIX wieku wiele się zmieniło. Sposób sędziowania, zasady, organizacja, przebieg zawodów, technika jazdy na łyżwach, lodowiska i tafle lodu, materiały, a także stroje.
Jeden aspekt nie zmienił się jednak z biegiem czasu: kostiumy nadal są zgodne ze wzorami, materiałami i kolorami poszczególnych okresów. Kiedy powstało łyżwiarstwo figurowe w nowoczesnym znaczeniu, kostiumy jako takie nie istniały. Jazda na łyżwach odbywała się w codziennych strojach: mężczyźni nosili spodnie i kurtkę, kobiety spódnice do kostek. Gilbert Fuchs jako pierwszy wprowadził legginsy, które dziś są niedozwolone.
Pierwsza krótka spódniczka
To właśnie zjawiskowa Sonja Heni, niekwestionowana diva łyżwiarstwa figurowego, wprowadziła wielką innowację w postaci krótkiej spódniczki, którą pokazała na pierwszych Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 1924 roku. Od tego czasu jest naśladowana przez wiele kobiet, które zaczęły nosić krótkie spódniczki i bardziej obcisłe kostiumy, które nie krępują ich ruchów i pozwalają na wykonywanie bardziej skomplikowanych figur.
W kolejnych dekadach nastąpiły duże zmiany w trudności technicznej: pojedyncze skoki stały się podwójnymi i potrójnymi (a obecnie nawet poczwórnymi w wykonaniu czołowych zawodników), a programy zaczęły opowiadać prawdziwe historie. Rozwój ten wpłynął także na kostiumy, które stały się częścią konkursów, jednym z głównych elementów wyrazu artystycznego, obok muzyki i wybranego tematu.
W latach 70-tych i 80-tych modne były krótkie spódniczki i spodnie z dzwoneczkami. Kolorystyka kostiumów była nijaka, bez odcieni kolorów i bez jaskrawych wzorów. W latach 80-tych i 90-tych bardzo popularne były cekinowe kostiumy. Dominowały jasne i ciepłe kolory, a wzory były jaśniejsze. Spodnie miały prosty krój, spódnice były krótsze z przodu i dłuższe z tyłu.
Różnorodne zdobienia zamiast cekinów, dłuższe spódnice, zapierające dech w piersiach dekolty. Użycie tekstyliów do nadania fałszywej nagości prawie zanikło. Nawet mężczyźni noszą teraz różne ozdoby, a ich koszule są często rozpięte. Głównym wysiłkiem pozostaje uchwycenie tematu programu artystycznego i wprowadzenie go w życie. Nie tylko poprzez dobór odpowiedniego akompaniamentu muzycznego i występy na lodzie, ale także z pomocą kostiumów.
Najsłynniejsze kostiumy łyżwiarskie
Kostiumy stają się „nieśmiertelne”. Który miłośnik łyżwiarstwa figurowego nie pamięta kostiumu Oxany Grishchuk z krzyżem Swarovskiego, w którym wraz ze swoim partnerem Evgeny’m Platovem zdobyła olimpijskie złoto w 1998 roku? Albo tańcząca para Jayne Torvill i Christopher Dean i ich purpurowy kostium ze słynnego Bolero? Kostium muszkietera, noszony przez wybitnego francuskiego łyżwiarza figurowego Philippe’a Candelore’a, kiedy zdobył swój drugi brązowy medal olimpijski w 1998 roku?
Kostiumy były i są bardzo ważne w łyżwiarstwie figurowym. Łyżwiarstwo figurowe to nie tylko sport, ale także rodzaj sztuki ruchu. Kostium jest pierwszą rzeczą, która przykuwa uwagę widza i pozostaje w jego pamięci.
Elementy łyżwiarstwa figurowego
Jak już wspomniałem łyżwiarstwo figurowe jest artystycznym wykonaniem skoków, kroków i piruetów. Elementy te są nazwane w zależności od sposobu wykonania – przód, tył, wewnętrzna lub zewnętrzna krawędź łyżwy.
Skoki obejmują kadet, salchow, toeloop, rittberger, flip, lutz i axel, które skacze się z jednym, dwoma, trzema, a nawet czterema obrotami. Oprócz elementów nośnych (skoki, kroki, piruety), zawierają one także różne elementy łączące, takie jak skale, arabeski, księżyc itp.
Elementy typowe dla par sportowych to skoki wyrzucane i skręcane, figury unoszone i spirala.
Ciekawostki
Łyżwiarstwo figurowe jest jedyną dyscypliną olimpijską, w której połowa z czterech podstawowych konkurencji jest wykonywana przez mężczyzn i kobiety rywalizujących w parach. Jest to jeden z niewielu sportów, w których mężczyźni rywalizują w parach z kobietami.