Judo, którego pełna nazwa brzmi Kodokan Judo wywodzi się z kilku szkół jiu-jitsu (angielskie tłumaczenie: jiu-jitsu), które uczyły samoobrony bez użycia broni w ówczesnym rozumieniu tego słowa. Samoobrona dotyczyła realnych sytuacji bojowych, które pojawiały się w walce między ludźmi. Jeśli jeden z walczących stracił w walce swoją broń dochodziło do sytuacji, w której musiał walczyć o swoje życie.
Skuteczne wykonanie technik kończyło się wtedy śmiercią atakującego lub jego destrukcyjnymi obrażeniami tj. złamaniami, zwichnięciami itp. Celem judo jest możliwość wyboru pomiędzy zranieniem napastnika w skutecznie wykonanej obronie a zdobyciem nad nim kontroli i wytłumaczeniem mu bezcelowości jego działań. Kompozycja technik Waza odpowiada temu celowi. Kolebką judo jest Tokio w Japonii.
Judo (dosłownie łagodna droga) to styl japońskiej sztuki walki i szeroko rozpowszechniony sport grapplingowy.
Historia Judo
Kodokan Judo został założony przez profesora Jigoro Kano w 1882 roku. Jego motywacja do studiowania jiu-jitsu i innych technik walki wzięła się z okresu szkoły średniej, kiedy musiał znosić wiele przemocy fizycznej ze strony silniejszych kolegów z klasy. Wiedzę zdobytą podczas studiowania różnych form sztuk walki u szanowanych mistrzów przerobił następnie na swój własny styl sztuk walki (zwany wtedy również Kano-ryu-jujitsu), który nazwał Kodokan Judo, aby odróżnić go od istniejącej już szkoły jiu-jitsu, która również nazywała się judo.
Uznanie nowego stylu przez inne szkoły nastąpiło po tzw. meczu prawdy (dojo yaburi) między szkołami Kodokan i Tocuka, w którym zawodnicy Kano wygrali wszystkie jedenaście pojedynków. To decydujące i przekonujące zwycięstwo zapewniło Kodokanowi prymat nad wszystkimi starymi szkołami jiu-jitsu, nie tylko pod względem wewnętrznej treści i moralnego oddziaływania nowego systemu, ale także pod względem jego praktycznej wartości w walce.
W późniejszych latach Jigoro Kano, jako minister edukacji, promował nauczanie judo w szkołach w Japonii i rozszerzył je na system wychowania fizycznego. Dziś uczniowie mają wybór między kendo a judo. Japońscy policjanci również zaczęli uczyć się judo jako części swojego treningu zawodowego.
W 1964 roku judo stało się sportem olimpijskim. Na terenie dzisiejszych Czech początki judo sięgają 1919 roku, kiedy to sport uniwersytecki rozpoczął pierwsze kursy, a wojsko kolejne kursy samoobrony.
Zasady Judo
Kodokan Judo jest tzw. miękką szkołą, w której siła obrońcy nie idzie w parze z siłą ataku, ale obrońca stara się uniknąć lub odepchnąć atak (w przeciwieństwie do np. karate, gdzie siła obrony idzie w parze z siłą ataku). Dwie podstawowe dewizy judo to: minimum wysiłku – maksimum skuteczności Seiryoku zenyo i obopólna korzyść Jita-kyoei. Pierwsza zasada oznacza jak najefektywniejsze wykorzystanie swojej siły i pozwala pokonać nawet silniejszego fizycznie przeciwnika. Druga zasada uczy wzajemnego szacunku między ludźmi.
System techniczny
Kodokan judo zawiera szereg ćwiczeń przygotowawczych, głównie upadki ukemi. Zawiera również trzy główne grupy technik waza:
- techniki rzutu nage-waza, 68 technik
- techniki unieruchamiania katame-waza, 29 technik
- techniki uderzeniowe atemi-waza, 19 technik
Techniki rzutów są nauczane zgodnie ze schematem Gokyo waza, od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Stosowanie technik jest nauczane na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest metoda randori, czyli praktyczna walka. Odróżnij go od rasy shiai. Sposób ćwiczenia randori, w którym zwycięzca nie ma znaczenia, bo obaj się na nim uczą. Shiai to zawody, w których liczy się zwycięstwo na punkty. Innym sposobem na ćwiczenie technik są zestawy kata. Kata jest rutyną o precyzyjnej formie, służącą między innymi do ćwiczenia technik uderzania i obrony przed bronią.
Oficjalny system zawiera osiem podstawowych kata:
- Nage no kata – zestaw rzutów
- Katame no kata -zestaw do unieruchomienia
- Kime no kata – stara rutyna samoobrony
- Goshin jutsu no kata – współczesna rutyna samoobrony
- Ju no kata – rutyna elastyczności
- Itsutsu no kata – zestaw pięciu podstawowych zasad
- Koshiki no kata – zestaw prastarych form
- Seirjoku zenjo kokumin taiku – zestaw ćwiczeń fizycznych
Stopnie mistrzowskie
Wraz z nowym stylem Kanō wprowadził system stopni technicznych, który był później wykorzystywany przez inne szkoły. Stopnie techniczne dzielą się na uczniowskie kyu (級, czasami używa się angielskiej transliteracji kyu) i mistrzowskie dan (段, dan). Stopnie są rozróżniane na podstawie koloru pasa (obi). W Kodokanie wyróżnia się pięć stopni uczniowskich (5-1st kyu), które noszą białe obi (pasy) oraz dziesięć stopni mistrzowskich (1-10 dan), które dla 1-5 dan noszą czarne obi, 6-8 dan może nosić czerwone obi z białym paskiem, a 9 i 10 dan może nosić czysto czerwone obi. Stopnie Dan zazwyczaj noszą czarne obi, a czerwone i białe obi tylko podczas uroczystych okazji.
W Europie w judo sportowym używa się więcej stopni uczniowskich (1-6 kyu), które są również bardziej kolorowe. Oznaczenia i liczba stopni różnią się w zależności od kraju. Dodatkowo w przypadku dzieci stosuje się różnokolorowe końcówki i paski.
| Stopień | Nazwa | Pas |
| 6 kyu | roko-kyú | biały |
| 5 kyu | go-kyú | żółty |
| 4 kyu | ši-kyú | Pomarańczowy |
| 3 kyu | san-kyú | Zielony |
| 2 kyu | ni-kyú | niebieski |
| 1 kyu | ik-kyú | brązowy |
| Dan 1 | sho-dan | czarny |
| Dan 2 | ni-dan | czarny |
| Dan 3 | san-dan | czarny |
| Dan 4 | jon-dan | czarny |
| Dan 5 | go-dan | czarny |
| Dan 6 | rok | czarny lub czerwono-biały |
| Dan 7 | shichi-dan | czarny lub czerwono-biały |
| Dan 8 | haci-dan | czarny lub czerwono-biały |
| Dan 9 | ku-dan | czarny lub czerwony |
| Dan 10 | ju-dan | czarny lub czerwony |
Judo jako dyscyplina sportowa
Judo, które ogląda widz, np. na Igrzyskach Olimpijskich w wielu przypadkach różni się od judo, z którym może się zetknąć odwiedzając klub (dojo) w swojej okolicy. Sportowe judo (shiai), nazywane również japońskimi zapasami powstało w latach 60-tych wraz z wejściem judo na Igrzyska Olimpijskie. Dawniej judocy walczyli ze sobą na stopnie techniczne, które gwarantowały, że dany judoka opanował szeroki zakres technik, których nauczył się po przybyciu do dojo. Wraz z wprowadzeniem walk w kategoriach wagowych, które Międzynarodowy Komitet Olimpijski uczynił warunkiem dopuszczenia judo do Igrzysk Olimpijskich pojawił się inny sposób rozumienia tej sztuki walki. Aktualne motto zawodników judo „Judo więcej niż sport” pośrednio na to wskazuje.
Różnica pomiędzy judo sportowym, a amatorskim
Tym, co odróżnia judo sportowe od amatorskich zapasów jest kimono judo zwane judogi. Judoga to główny słaby punkt, który przeciwnik wykorzystuje do stosowania swoich technik. Judogi ma ściśle określone wymiary, co sprawia, że jej komercyjne użycie jest problematyczne, zwłaszcza dla kobiet. Wykorzystanie judogi przeciwnika i jego energii na swoją korzyść jest jedną z najtrudniejszych rzeczy do nauczenia się. Wielu judoków nigdy nie osiąga tego celu i są zmuszeni do stosowania innych metod.
Integralną częścią wyposażenia każdego judoki powinna być znajomość zestawu technik zdefiniowanych po raz pierwszy przez założyciela judo, Jigoro Kano, w XIX wieku. Jako uczeń jiu-jitsu, Kanó zebrał wszystkie znane, często używane techniki jiu-jitsu i uporządkował ten chaotyczny system. Nie był jedynym, który próbował tego dokonać, ale udało mu się sprzedać swój system (Judo). W dzisiejszych czasach judo jest sportem ogólnoświatowym dzięki swojej prostocie finansowej (judogi, mata, gym i sensei). Praktycznie każdy profesjonalny zawodnik MMA ma podstawy walki w parterze z jiu-jitsu (judo, brazylijskie jiu-jitsu, sambo).
Metoda walki
Podstawowy podział walki w judo to walka w stójce (nage-waza) i walka w parterze (ne-waza). Termin nage-waza w odróżnieniu od ne-waza, praktycznie nie jest używany. Jednym z powodów jest fakt, że judocy rozpoczynają walkę w pozycji stojącej. Walka nigdy nie zaczyna się na ziemi. Używanie słowa ne-waza jest problematyczne w judo, a nauczyciele (sensei) nie lubią tego słuchać. Jednak w walce sportowej (shiai) lub treningowej (randori) w wielu przypadkach dochodzi jedynie do ne-waza, często bez skutecznego użycia techniki punktowania.
W przeciwieństwie do walki w parterze, walka w stójce (nage-waza) jest dla wielu zawodników bardziej technicznym i ograniczającym elementem walki. Dobre uchwycenie judogi przeciwnika jest niezbędne do skutecznego opanowania technik stójki. Walka o chwyt i jego następującą po nim metodę (kumikata) jest pierwszym etapem do opanowania tej techniki. Ta ostatnia cecha odróżnia judokę doskonałego technicznie od judoki przeciętnego lub zapaśniczego (siłowego). Techniki w postawie są podzielone na techniki tachi-waza.
Tachi-waza obejmuje techniki, których wykonanie jest dodatkowo opisane przez trzy miejsca na ciele, przez które przeprowadzana jest główna energia rzutu. Te trzy części ciała to ręce (te-waza), biodra (goshi-waza) i nogi (ashi-waza). Specyficznym pakietem technik są techniki sutemi-waza, które zaliczane są do nage-waza, ale używane są głównie do przejścia z nage-waza (walka w stójce) do nage-waza (walka na ziemi). W związku z tym należy zauważyć, że niektóre techniki wchodzące w zakres walki w parterze (katame-waza) mogą być wykonywane z pozycji stojącej (np. grappling).
Podstawowe zasady walki w Judo
Pojedynek rozpoczyna się od ukłonu (rei) obu graczy. Sędzia rozpoczyna pojedynek słowem hajime i przerywa słowem mate. Podstawową ideą judo jest otwarty pojedynek, którego celem jest powalenie przeciwnika jedną z dozwolonych technik walki w stójce. Sędzia ocenia wykonanie tej techniki na dwóch poziomach:
- ippon – wykonanie techniki jest wystarczająco energiczne i przeciwnik uderza łopatkami o ziemię (od 2013 roku może uderzyć w mostek)
- wazari – jeden z powyższych czynników nie jest spełniony, np. przeciwnik spada na łopatki, ale technika nie jest wykonana z wystarczającą siłą
Jeśli w następstwie walki na ziemi przeciwnik zostanie przytrzymany i unieruchomiony, sędzia wezwie osaekomi. Jeśli uda się osiągnąć wystarczająco długie przytrzymanie, sędzia przyznaje dwa punkty:
- ippon – przytrzymanie przez 20 sekund
- wazari – trzymanie przez co najmniej 10 sekund
W przypadku remisu na koniec regulaminowego czasu gry, ustalany jest golden score, który trwa do przyznania pierwszego punktu. Upomnienie (shido) nie kończy meczu, z wyjątkiem trzeciego upomnienia.
Od 2018 roku ponownie obowiązuje zasada, że dwa wazari oznaczają ippon. Zasada ta została pierwotnie zniesiona w 2017 roku. Przed 2017 rokiem obowiązywał stopień yuko (przeciwnik upada na bok), ale wraz z nadejściem nowych zasad z 2017 roku wszystkie techniki, które wcześniej były oceniane jako yuka, są oceniane jako wazari, ale jednocześnie nie mają już zastosowania.
Rzeczywistość ma jednak niewiele wspólnego z podstawowymi ideami. Każdy mecz jest mierzony czasem, a większość sędziów (zwłaszcza Europejczycy) po przyznaniu niższej oceny, jest maksymalnie zainteresowana utrzymaniem wyniku do końca wyznaczonego czasu. Jako narzędzi używają nieuzasadnionego upadania na ziemię, fałszywych ataków, głębokich wygięć, aby uniemożliwić przeciwnikowi dotarcie do nich lub uniemożliwić chwyt.