Niewielu dziś śmie wątpić w to, że piłka nożna jest najpopularniejszym sportem na Ziemi. Według statystyk FIFA w klubach wszystkich szczebli zarejestrowanych jest około 265 milionów aktywnych zawodników do których należy dodać 5 milionów sędziów i urzędników.
Piłka nożna czyni z zawodników gwiazdy, z trenerów kochane lub znienawidzone osobistości, a ze stadionów świątynie reklamy i czystych emocji. Średnia frekwencja na mundialu, którego gospodarzem w 2018 roku była Rosja wyniosła 47 371 widzów, a w sumie w święcie wzięło udział 3 031 768 kibiców ze wszystkich krajów świata. Początki tego popularnego sportu były bardzo skromne i co ważniejsze – dalekie od dzisiejszych piłkarskich potęg – piłka nożna narodziła się w Chinach.
Dawno, dawno temu w Chinach
Chociaż istnieją dowody na to, że w starożytnej Babilonii i Egipcie grano w różne gry w piłkę już 2500 lat p.n.e., FIFA oficjalnie ogłosiła w 2004 roku, że za przodka piłki nożnej uważa chińską piłkę nożną znaną jako Qiu Qiu. Nazwa składa się ze słów „tchu”, czyli „kopnięcie” oraz „jü”, które odnosiło się do specjalnej skórzanej piłki wypełnionej piórami. Narodziny tego sportu datuje się na okres między 476 a 221 rokiem p.n.e., ale jego rozkwit nastąpił dopiero za czasów dynastii Han między 206 rokiem p.n.e. a 220 rokiem n.e.
Początkowo była to wojskowa rozrywka dla utrzymania kondycji: dwie drużyny składające się z 12 do 16 graczy stawiały czoła sobie nawzajem, próbując przetransportować piłkę, kopiąc dziury w siatkach rozciągniętych między bambusowymi pniami. Klatka piersiowa, ramiona i głowa również mogły być używane, przy czym ramiona były zabronione. Gra stopniowo się zmieniała i w końcu nacisk został położony bardziej na umiejętności zawodników niż na zdobywanie bramek.
Istniało wiele zasad i ograniczeń dotyczących obowiązkowej długości podań, wysokości, na jakiej piłka musi się znaleźć w danym punkcie itp. Za każde przewinienie odejmowane były punkty, a wygrywał oczywiście ten, kto popełnił najmniej błędów. Podczas panowania dynastii Ming (1368-1644) popularność tego sportu spadła, aż w końcu prawie zanikła.
Przemoc na boisku
Nieco bardziej żywiołowa wersja piłki nożnej znana była Grekom już dwa tysiące lat temu. Nazywano ją episkyros i upamiętnia ją m.in. zachowana w Muzeum Akropolu rycina przedstawiająca nagiego mężczyznę bawiącego się piłką na udzie. W przeciwieństwie do Tsuzu, zawodnicy mogli brać piłkę w ręce i nie stronili od przemocy.
Mówi się, że to właśnie Episkyros wpłynął na rzymskie harpastum, które można porównać do połączenia rugby, zapasów i siatkówki. Celem nie było jednak wpakowanie piłki do bramki przeciwnika, ale utrzymanie jej jak najdłużej po swojej stronie boiska – bez względu na surowość metod. Gra szybko stała się ulubioną rozrywką legionistów, do której zachęcali ich dowódcy: Utrzymanie legionu w dobrej kondycji było przecież jednym z ich podstawowych zadań.
Wraz z ekspansją Imperium Rzymskiego rosła popularność gry w piłkę. W swoich kampaniach Rzymianie przywieźli ją nawet do Anglii, gdzie prawdopodobnie kwitły już mniej zaawansowane formy piłki nożnej. Podobno istnieje nawet zapis meczu pomiędzy angielskimi tubylcami a zdobywcami – wygrali Rzymianie. Jednak w przeciwieństwie do potężnego imperium, harpastum nie wymarło i do dziś zajmuje się nim wielu entuzjastów.
Brutalna zabawa
Jednym z bardzo prymitywnych prekursorów dzisiejszej piłki nożnej była tak zwana piłka uliczna, która trzęsła Anglią od około 1175 roku, ale miała niewiele wspólnego z dzisiejszym sportem. Podstawową zasadą był transport piłki poza granice miasta, w którym mogli uczestniczyć wszyscy mieszkańcy. Gra toczyła się przy użyciu wszelkich środków – zasady zabraniały jedynie zabijania i okaleczania.
Rozruby były tak wielkie, że skłoniły króla Edwarda II do zakazania ulicznej gry w piłkę nożną w 1314 roku. Grę pogardzali także jego następcy, w tym Henryk VIII. Tudor, który nazwał ją wulgarną i niekulturalną. Zakazy nie zniechęciły jednak niższych klas społecznych i popularna rozrywka przetrwała. W XVII wieku, za panowania Karola II „brutalna piłka nożna” była tak popularna, że monarcha nie miał innego wyboru, jak tylko pozwolić na jej ponowne uprawianie w 1681 roku.
Calcio fiorentino
Inną grą, która tylko w niewielkim stopniu przypomina współczesną piłkę nożną, ale która zainspirowała wiele z jej zasad jest florenckie calcio – znane jako calcio storico fiorentino. Powstała w XVI wieku, ale gra się w nią do dziś. Na piaszczystym boisku grają przeciwko sobie dwie drużyny składające się z 27 graczy, próbując wszelkimi możliwymi sposobami umieścić piłkę w bramce przeciwnika. W 1580 roku florencki hrabia Giovanni de’ Bardi opublikował oficjalne zasady, w tym podział boiska na dwie połowy, rozróżnienie zawodników ze względu na kolor spodni, zaangażowanie sędziów i ich asystentów, a nawet wprowadzenie różnych formacji.
Gra ta do dziś może być podziwiana we Florencji i jest rzeczywiście brutalnym widowiskiem, w którym zazwyczaj biorą udział aktywni bokserzy, zapaśnicy lub miłośnicy mieszanych sztuk walki. Mecz przypomina raczej masową burdę w pubie, w której od czasu do czasu niepilnowanemu przeciwnikowi udaje się złapać piłkę i w ogólnym rozgardiaszu prześlizgnąć się do bramki. Jeśli walki stają się zbyt gorące, sędziowie wymachują strusimi piórami w twarz zawodników, aby ich rozdzielić.
Powstanie pierwszych zasad piłki nożnej
Pierwsze drużyny rywalizowały w sporcie, który już w pierwszej połowie XIX wieku na angielskich uniwersytetach wykazywał uderzające podobieństwo do dzisiejszej piłki nożnej. W tamtych czasach nie istniały jednak żadne stałe zasady, więc każda drużyna cieszyła się futbolem w nieco inny sposób. Próba ustalenia podstawowych zasad miała miejsce w 1848 roku w Trinity College w Cambridge. Przedstawiciele tamtejszych szkół brytyjskich podzielili „wolną” grę w piłkę na futbol, który nie pozwalał na używanie rąk, i rugby, które pozwalało.
Pierwszy oficjalny i odrębny klub nie związany z żadną szkołą ujrzał światło dzienne w 1857 roku w Sheffield. Trzy lata później Sheffield zmierzyło się z rywalami Hallam w derbach Sheffield, które przeszły do historii jako pierwszy mecz międzyklubowy. Ponownie jednak rozgrywki toczyły się według zmodyfikowanych zasad Cambridge, a futbolowi wciąż brakowało jedności.
Organ, który mógł to zapewnić narodził się 26 października 1863 roku w londyńskiej tawernie Freemasons Tavern i został nazwany Football Association. Przedstawiciele różnych klubów spotykali się sześciokrotnie, by w końcu opracować pierwsze trzynaście „praw” futbolu. Ponadto od 1872 roku Związek organizował swój własny puchar, w którym w tym samym roku odbył się pierwszy oficjalny mecz międzynarodowy – pomiędzy Szkocją a Wielką Brytanią. Na widowni zasiadło wtedy podobno cztery tysiące kibiców, a mecz zakończył się remisem.
Z piłką dookoła świata
W 1886 roku zasady gry zostały oficjalnie uwzględnione przez Radę Międzynarodowego Związku Piłki Nożnej, która funkcjonuje do dziś. W każdym razie, popularność piłki nożnej wzrosła dzięki dostępności widowni. Kiedy już przekroczyła granice kontynentów stało się jasne, że trzeba stworzyć nową instytucję, która zjednoczy całą planetę. Tak więc w 1904 roku przedstawiciele Belgii, Danii, Francji, Holandii, Hiszpanii, Szwecji i Szwajcarii spotkali się we Francji i założyli Międzynarodową Federację Piłki Nożnej (Fédération Internationale de Football Association), której nazwa w skrócie brzmi FIFA. Nowa organizacja przyjęła regulamin Rady Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej, która z kolei przyjęła w swoje szeregi czterech przedstawicieli federacji.
W 1930 roku FIFA zorganizowała pierwszą edycję Pucharu Świata. Mistrzostwa stały się popularnym wydarzeniem, które powtarzane jest co cztery lata – tylko w 1942 i 1946 roku II wojna światowa przeszkodziła w organizacji imprezy.