Boks to sport walki na pięści pomiędzy dwoma przeciwnikami o podobnej wadze, starającymi się wygrać albo przez zdobycie korzyści punktowej, albo przez nokaut. Walka odbywa się na ringu, wyłącznie w stójce. Gdy tylko bokser dotknie podłogi jakąkolwiek częścią ciała poza stopami lub położy się na linach po mocnym ciosie, zostaje odliczony przez sędziego w pozycji leżącej.
Jak w boksie punktowane są ciosy?
Tylko ciosy, które nie zostaną zablokowane lub przechwycone przez przeciwnika i wylądują bezpośrednio (lub przez zamach) z zaciśniętą częścią knykciową rękawicy, z przodu lub z boku głowy lub ciała od pasa w górę, będą punktowane w walce.
Pugilizm: Współczesne angielskie sztuki walki
Wraz z rozwojem Oświecenia w Anglii na początku XVIII wieku, angielski mistrz szermierki James Figg wpadł na pomysł szermierki na gołe ręce. W 1719 roku założył w Londynie pierwszą szkołę szlachetnej formy samoobrony, która szybko wzbudziła zainteresowanie londyńczyków. Metoda samoobrony Figga, zwana pugilizmem, była daleka od obowiązujących reguł bokserskich. Obejmował on różne zapaśnicze chwyty i kopnięcia.
Pierwszy znaczący krok w kierunku nowoczesnego boksu został wykonany przez ucznia Figga, Jacka Broughtona i jego zasady w 1743 roku. Celem nowych zasad było zmniejszenie stosunkowo wysokiej liczby okaleczeń lub śmierci bojowników. Zasady Broughtona po raz pierwszy definiują okrągły obszar do walki (dzisiejszy ring), który często był tylko kredą na ziemi. Walkę zaczął prowadzić bezstronny sędzia. Bokser, który upadł na ziemię miał trzydzieści sekund, by stanąć na nogi, nawet z pomocą swoich przyjaciół (pomocników).
Walkę mogli zakończyć pomocnicy
Przyjaciele boksera mieli prawo zakończyć pojedynek, wrzucając na ring gąbkę (ręcznik). Uderzanie od pasa w dół było zabronione. Wciąż jeszcze walczono bez rękawic, co nazywano pugilizmem na gołe kostki. „Muflery” były znane Broughtonowi, ale używano ich wyłącznie do instruowania uczniów z wyższych klas. Rękawice weszły do użytku dopiero sto lat później w epoce wiktoriańskiej. Reguły Broughtona były używane z niewielkimi zmianami przez prawie sto lat.
Złoty wiek pugilaresu w Anglii szedł w parze z rewolucją przemysłową i regencją Jerzego IV na początku XIX wieku. Jerzy IV Był wielkim fanem pugilaresu i regularnie uczestniczył w turniejach zwanych „prizefighting”. Ówcześni bokserzy (pugilarzyści) byli niezwykle popularni wśród wszystkich klas społecznych. Nazwiska Daniela Mendozy, Richarda Humphriesa (uwiecznionego na obrazie Johna Hoppnera), Johna Jacksona, Johna Gully’ego, Toma Cribba i jednego z pierwszych odnoszących sukcesy ciemnoskórych bokserów, Toma Molyneaux – wyprzedawały hale mogące pomieścić do dwudziestu tysięcy widzów.
Wysoka liczba zgonów w trakcie walk
Jedynym problemem pozostawała wysoka liczba zgonów na ringu. W 1838 roku w trosce o zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych i poważnych obrażeń, opracowano pierwsze oficjalne zasady: „London Prize Ring Rules”. Zgodnie z nowymi zasadami rozmiar ringu to 730cm (24 stopy) kwadratu z liną o wysokości 91cm (3 stopy). Liny miały zapobiegać taktycznym ucieczkom poza planszę. Zaostrzone zostały zasady dotyczące nielegalnych uderzeń i fauli. Z pugilaresu praktycznie zniknęły zapaśnicze chwyty, zabronione było gryzienie, drapanie, wydłubywanie oczu, kopanie czy boksowanie z kamieniami w dłoniach. Po posłaniu przeciwnika na ziemię runda została przerwana, a po trzydziestu sekundach przerwy znokautowany bokser miał kolejne osiem sekund, by bez żadnej pomocy stanąć na nogi.
W czasie rewolucji przemysłowej ludność migrowała do miast i powstawały slumsy. Te radykalne zmiany w społeczeństwie doprowadziły do stopniowego upadku pugilizmu. Od połowy XIX wieku walki z nagrodami spadły do poziomu walk psów, kogutów itp. Wokół wrestlingu kręciły się resztki społeczeństwa. Skorumpowani bokserzy sprzedawali swoje walki hazardzistom. Kibice boksu, którzy nie mogli równać się z dzisiejszymi awanturnikami to rozdział sam w sobie. Koleje odmówiły przewożenia ich na walki bez nadzoru policji. Ludzie z klasy średniej i wyższej przestali chodzić na walki. Z powodu dużego wzrostu przestępczości zaczęto zakazywać walki wręcz. Z czasem boks w rękawicach zaczął się pojawiać w wiktoriańskim społeczeństwie.
Boks w rękawicach
Boks na rękawice zyskał popularność dzięki dużym namiotom (budkom) na pielgrzymkach w okresie schyłku boksu pięściarskiego. Bokserów w rękawicach nazywano „booth fighterami”. W 1867 roku opublikowane zostały Reguły Queensberry’ego, które uczyniły rękawice integralną częścią wyposażenia boksera. Jedną z wielu innowacji była zasada ustalająca długość czasu gry na trzy minuty i jednominutową przerwę między rundami. Wciąż jednak walczyli do decyzji przez nieograniczoną liczbę rund. Najdłuższa znana walka trwała 106 rund (około 7 godzin). Jem Mace był uważany za głównego promotora boksu w rękawicach na całym świecie.
Boks jako sport
Ze społecznego punktu widzenia boks pozostał marginalny do końca XIX wieku. Fani boksu wywodzili się z licealistów i studentów oraz z niższych warstw społecznych. Ich zamiłowanie do nocnego życia, hazardu i alkoholizmu szło w parze z turniejami bokserskimi. Słynni bokserzy tamtych czasów współpracowali przy promocji wyrobów tytoniowych i alkoholowych. Z czasem te działania marketingowe firm alkoholowych i tytoniowych natrafiły na ograniczenia (prohibicja) i doprowadziły do całkowitego zakazu sprzedaży napojów alkoholowych w Stanach Zjednoczonych.
Wraz z zakazem reklamy alkoholu i tytoniu, pieniądze płynące do boksu zmniejszyły się i boks potrzebował radykalnych zmian. Zmiany dokonywały się poprzez tworzenie ciał regulacyjnych. W 1891 roku w Londynie powstał „National Sporting Club”. Wprowadzona zostaje punktacja meczowa. Liczba rund jest ograniczona. Wprowadzone zostają kategorie wagowe. Więcej kategorii wagowych oznacza więcej meczów, a co za tym idzie więcej sprzedanych biletów.
Pojawienie się ciała regulacyjnego w boksie doprowadziło do podziału na amatorów i zawodowców.
Boks amatorski (boks olimpijski)
W przeciwieństwie do boksu zawodowego, boks amatorski był wolny od zakładów bukmacherskich. Promotorzy turnieju zrobili wszystko, co w ich mocy by zadbać o zdrowie bokserów. Nacisk na bezpieczeństwo był główną różnicą między boksem amatorskim a zawodowym. W boksie amatorskim nie jest ważne, by wygrać przed upływem limitu czasu przez nokaut, ale celem ciosu jest trafienie przeciwnika w sposób technicznie poprawny. Celem boksu amatorskiego jest zwycięstwo na punkty (za przewagę techniczną) czyli pokazanie stylu, taktyki, czystej walki i poprawnego zachowania.
Boks amatorski miał swoją specyfikę. Był on popularny w klubach uniwersyteckich w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Wśród głównych promotorów boksu amatorskiego były stowarzyszenia religijne – chrześcijańskie (YMCA, CYO), żydowskie (Maccabi) i wojskowe. Amerykański prezydent Theodore Roosevelt był jednym z promotorów boksu amatorskiego, gdyż kazał wybudować ring bokserski w piwnicy Białego Domu i to dzięki niemu boks amatorski po raz pierwszy pojawił się w programie Igrzysk Olimpijskich w St. Louis w 1904 roku.
Boks międzynarodowy
International Boxing Federation (FIBA, od 1946 AIBA) została utworzona w 1920 roku podczas Igrzysk Olimpijskich w Atverpe. Członkami założycielami są Belgia, Kanada, Dania, Francja, Holandia, Norwegia, RPA, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Wkrótce jednak Stany Zjednoczone i Kanada założyły własne organizacje sportu amatorskiego pod nazwą NCAA (National Collegiate Athletic Association) z innymi zasadami niż FIBA. Najsłynniejszym konkursem NCAA jest turniej o Złotą Rękawicę.
Patronami boksu amatorskiego na całym świecie od początku były związki religijne, które zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych utrzymywały boks amatorski na szczycie rankingów. Zmiany nadeszły w latach 60-tych, kiedy Ameryka odkryła potencjał widowiskowy takich sportów jak koszykówka czy siatkówka. Kolejnym ciosem dla boksu amatorskiego w krajach zachodnich jest popularyzacja azjatyckich sztuk walki (zwłaszcza karate), które zastępują trening bokserski w wojsku.
Boks w krajach postkomunistycznych
Od lat 70-tych na scenie boksu amatorskiego zaczęli dominować bokserzy z krajów socjalistycznych. Dla nich sukces w sporcie nad rywalami z krajów kapitalistycznych oznaczał prestiż (duża liczba kategorii wagowych i medali), który rekompensował słabszy rozwój ekonomiczny i gospodarczy. Trening boksera jest niezwykle wymagający fizycznie i technicznie, ale poza zdolnym trenerem i dobrej jakości sparingami wyposażenie boksera nie wymaga dużych nakładów finansowych.
Mistrzostwa Świata na Kubie
Niedrogi finansowo boks spowodował duży wzrost w krajach członkowskich i w 1974 roku w Hawanie na Kubie odbyły się pierwsze Mistrzostwa Świata w Boksie. Poziom boksu amatorskiego zaczął się wyrównywać na całym świecie wraz z migracją trenerów z republik postsowieckich i Kuby. Budowanie prestiżu w oparciu o sukcesy sportowe nie jest już priorytetem dla wielu krajów, a tradycyjne potęgi, takie jak Polska, Rumunia czy kraje byłej Jugosławii, walczą o zakwalifikowanie się do Igrzysk Olimpijskich.
W nowym tysiącleciu kobiety wkraczają na międzynarodową scenę bokserską, po tym jak po raz pierwszy pojawiły się na Igrzyskach Olimpijskich w Londynie w 2012 roku.
Boks zawodowy
Początki boksu zawodowego kontrolowanego przez organy sięgają założenia prywatnego „National Sportong Club” (NSC) w Londynie. Udany model ekonomiczny NSC i jego standardy zostały zaadoptowane przez inne kluby i organizacje. W 1929 roku brytyjskie kluby i organizacje łączą się tworząc „British Boxing Board of Control” (BBBC).
W Stanach Zjednoczonych mekką boksu jest miasto Nowy Jork. Nowojorskie reguły bokserskie różniące się od brytyjskich, stały się standardem dla niezliczonych amerykańskich organizacji bokserskich. Pierwszą dużą amerykańską organizacją (komisją) bokserską jest New York State Athletic Commission – założona w 1920 roku. Amerykański boks w przeciwieństwie do brytyjskiego, dopuszczał dwóch sędziów na ringu, liny owinięte bawełną, antypoślizgową podłogę, szybką pomoc medyczną itd.
Dziś istnieją cztery główne organizacje bokserskie – International Boxing Federation (IBF), World Boxing Association (WBA), World Boxing Council (WBC), World Boxing Organization (WBO).
Boks zawodowy w Europie
Dla krajów spoza Wysp Brytyjskich pierwszy międzynarodowy związek boksu zawodowego, „International Boxing Union” (IBU) został założony w Paryżu w 1911 roku. Z czasem IBU koncentruje się na kontynencie europejskim, a w 1946 roku przekształca się w Europejską Unię Boksu (EBU), która jest organem zarządzającym europejskim boksem zawodowym. W 1963 roku EBU, BBBC i inne organizacje tworzą światową organizację World Boxing Council (WBC).
Boks zawodowy i media
Popularność boksu wzrosła gwałtownie wraz z rozwojem kina, radia i gazet (czasopism). Mecze bokserskie były pierwszymi filmami akcji dla widzów. Media stworzyły kult osobowości bokserów. Odnoszący sukcesy zawodowy bokser był niewątpliwie doskonałym sportowcem, ale przede wszystkim musiał wiedzieć, jak pracować z mediami. Znane postacie z zawodowego ringu, które potrafiły stworzyć zarówno sportową, jak i medialną twarz, to Jack Johnson, Jack Dempsey, Joe Louis, Max Schmeling, Sonny Liston, Muhammad Ali, Mike Tyson i Oscar de la Hoya.
Na popularność boksu ogromny wpływ miały filmy – The Champ (1931), Champion (1939), Somebody Up There Likes Me (1956), Blown City (1972), Rocky (1976-2006), a na boks kobiet przede wszystkim Million Dollar Baby (2004). Wśród czeskich filmów na uwagę zasługują niewątpliwie Pięści w ciemności (1986) oraz Bokser i śmierć (1962).
Boks kobiecy
Kobiety boksowały u boku mężczyzn praktycznie od początku istnienia nowoczesnego boksu w Anglii. Ich walki między sobą miały status pokazu by bawić publiczność. Kobiety zaczęły odgrywać bardziej znaczącą rolę w boksie wraz z popularyzacją pielgrzymki na początku XIX wieku, kiedy to kilka kobiet zajęło się nawet zawodowo wystawianiem boksu. W boksie zawodowym kobiety po raz pierwszy zaczęły być promotorkami. Do najbardziej znanych należały Aileen Eaton i Bella Burge.
Pierwsze poważne walki w kobiecym boksie datuje się na lata 70. Pierwsze mistrzostwa kobiet w boksie zawodowym odbyły się w 1979 roku w Los Angeles. Ważną postacią tego czasu była Graciela Casillas, o której nakręcono film Million Dollar Baby. Popularyzacji kobiecego boksu przeszkadzały uprzedzenia, a przede wszystkim troska promotorów o zdrowie kobiet. Bardzo niewielu promotorów miało odwagę wyjaśnić ewentualną śmierć kobiety w ringu. Dopiero pod koniec lat 90-tych walki kobiet zaczęły być częściej pokazywane w telewizji.
W szkołach i na uniwersytetach sytuacja była podobna jak w przypadku profesjonalistów. Szkoły dla kobiet preferowały kluby sportowe zajmujące się zapasami, judo czy karate. Troska o zdrowie kobiet była w tym względzie fundamentalna. Zmiana na lepsze nastąpiła po serii skarg na dyskryminację w latach 90-tych. Szczególnie znana jest sprawa Gail Grandchamp z American Amateur Boxing Association. W 1997 roku odbyły się pierwsze Mistrzostwa Ameryki Kobiet w Boksie Amatorskim.
Zgony kobiet na ringu
Zgony kobiet na ringu nie były częste, ale się zdarzały. W 1987 roku podczas walki zginęła Patricia Quinn, w 1996 roku Katie Dallam, w 2001 roku Patricia Devellerez, w 2003 roku Stacey Young, a w 2005 roku Becky Zerlentes.
Od 2005 roku nie odnotowano żadnego zgonu. W 2009 roku boks kobiet został włączony do programu Igrzysk Olimpijskich w Londynie w 2012 roku. Znalazł się on również w programie Igrzysk Olimpijskich w Rio de Janeiro w 2016 roku. Boks kobiet jest obecnie praktykowany w krajach takich jak Egipt czy Indie.