Sumo to sport liczący sobie ponad 1000 lat, mający swoje korzenie w japońskim szintoizmie. Sumo stało się narodowym sportem Japonii w okresie Edo (1600-1868). Jednak pierwsza wzmianka pojawia się w kronice Kojiki w 712 roku. Jest to sport pełen tradycji, precyzyjnych zasad i symboli, ale przede wszystkim stałych ceremonii.
Zasady sumo
Zapasy sumo odbywają się na kwadratowym podwyższonym (50-70 cm) ringu „dohyo”, w którego centrum znajduje się okrągła strefa zapasów o średnicy 4,57 m, wyznaczona przez 28 snopów słomy ryżowej. Celem pojedynku jest wypchnięcie przeciwnika poza krawędź wyznaczonego pola walki lub zmuszenie go do dotknięcia powierzchni ziemi jakąkolwiek częścią ciała inną niż stopa. Celem jest więc przede wszystkim wytrącenie przeciwnika z równowagi.
Ceremonialne wejście zapaśników na ring przed ich własnymi meczami nazywane jest dohjóiri i jest ceremonialnym przedstawieniem się zapaśników. Przed właściwym pojedynkiem przeciwnicy spędzają czas w ringu, wykonując ceremonialne przysiady „shiko” i walcząc oko w oko ze swoim rywalem. Potem obaj zapaśnicy schodzą z ringu, piją „wodę siły”, wycierają usta „papierem siły”, a następnie nabierają garść soli, którą rozrzucają po parkiecie zapaśniczym, co ma odpędzać złe duchy.
Sędziowie
Sędzia nazywany jest gyoji. Jest on ubrany w strój szlachcica z XIV wieku. Sędziowie w najwyższej lidze mogą nosić za pasem mały nóż tantō, który ma przypominać o czasach, gdy sędzia popełniał samobójstwo seppuku, jeśli podjął złą decyzję. Nawet dzisiaj japoński szacunek nakazuje, że jeśli sędzia popełni błąd, powinien poprosić o emeryturę. Jednak prośba ta jest w przeważającej większości odrzucana. Pojedynkom przyglądają się również sędziowie shinpan, którzy siedzą na ziemi wokół ringu zapaśniczego.
Technika zapasów
Istnieją 82 oficjalne „techniki zwycięstwa” zwane kimarite, opracowane przez Japoński Związek Sumo. 48 z tych technik jest uważanych za techniki klasyczne.
Sumo jest technicznie bardzo zróżnicowane. Ponieważ nie ma podziału zapaśników na kategorie wagowe często zdarza się, że w zawodach bierze udział dwóch zapaśników z ogromną różnicą wagi. Chociaż waga jest niezwykle ważna w sumo (a najlepiej wysoka waga i nisko położony środek ciężkości) nie jest regułą, że cięższy zapaśnik wygrywa. Wielu zapaśników w historii pokazało, że dzięki sile, zwinności i technice można pokonać niedobór wagi.
Sumo dzieli się na dwa główne style pod względem sposobu prowadzenia walki. Jotsu-sumo (gdzie strategią jest złapanie przeciwnika za pas i wykorzystanie tego chwytu do osiągnięcia zwycięskiej techniki) oraz oshi-sumo (gdzie strategią jest nie dopuszczenie przeciwnika w pobliże swojego ciała i pokonanie go bez użycia chwytu).
Zwycięskie techniki sumo podzielone są na siedem głównych kategorii:
- kihonwaza – techniki podstawowe, typowe to: jorikiri, oshidashi
- nagete – rzuty, typowe to: uwatenage, uwateshinage
- kakete – techniki oparte na potykaniu się nogami/ stopami, typowe: sotogake, uchigake
- hineryt – techniki oparte na dźwigniach i skrętach, typowe: cukiotoshi, tottari
- sorite – techniki, w których przeciwnik przewraca się na plecy
- tokushuwaza – techniki specjalne, typowe: hatakikomi, okuridashi
- hiwaza – pięć specjalnych sytuacji, które de-facto nie są technikami wygrywającymi, ale niepowodzeniami przegrywającego zapaśnika niezawinionymi przez zwycięzcę (niezawinione nadepnięcie, potknięcie, poślizgnięcie itp.)
Strój do walki
Zapaśnicy noszą pas mawashi. Zawija się go wokół pachwin, talii i zawiązuje z tyłu. Zapaśnicy w dwóch najwyższych kategoriach, zwanych sekitori, jako jedyni mogą mieć podczas turniejów włosy związane w tradycyjny sposób chonmage. Stosowany przez średniowiecznych szlachciców – jest to węzeł w kształcie liścia miłorzębu.
Hierarchia zawodów
Zawodowi zapaśnicy walczą dla indywidualnych stajni heja i rywalizują w hierarchicznej strukturze zawodów. Awans (lub spadek) zapaśnika w hierarchii zawodów prawie zawsze zależy od stosunku zwycięstw do porażek na koniec każdego turnieju. Większa liczba zwycięstw niż porażek nazywana jest kachi-koshi i z reguły zapewnia zapaśnikowi awans w hierarchii. Sytuacja odwrotna (tzn. więcej porażek niż zwycięstw w turnieju) nazywana jest make-koshi i prawie zawsze oznacza spadek w rankingu (dwa najwyższe stopnie, yokozuna i ōzeki są wyjątkami, dla których obowiązują specjalne zasady).
Lista zapaśników na następny turniej nazywana jest banzuke. Jedynym niezmiennym stopniem w hierarchii jest wielki mistrz yokozuna. Jest to tytuł, który zapewnia zawodnikowi niemożność zejścia w hierarchii. Jednak od zapaśnika z rangą yokozuny oczekuje się wyników znacznie powyżej średniej. To niemal niewyobrażalne by yokozuna kończył turniej z ujemnym bilansem zwycięstw i porażek. Na przykład przegrana trzy razy z rzędu lub niezdobycie przynajmniej jednego z sześciu tytułów turniejowych w roku kalendarzowym to także poważny problem. Innym, równie ważnym wymogiem stawianym yokozunie jest cnota. Kategoria obejmująca zarówno zachowanie i występy w turnieju i poza nim, jak i ogólny wizerunek publiczny, w tym przestrzeganie tradycji. Yokozuna, który nie jest w stanie sprostać tym ogromnym wymaganiom dotyczącym występów i wyglądu, albo sam rezygnuje, albo jest do tego zmuszony przez presję ze strony związku, mediów i publiczności. W zdecydowanej większości przypadków yokozuna rezygnował z powodu słabych wyników, ale historia zna też przypadki, gdy zapaśnik o najwyższej randze był zmuszony do przejścia na emeryturę z powodu błędów w zachowaniu i słabych wyników.
Tylko zapaśnicy z dwóch najwyższych rang otrzymują regularny dochód. Tylko oni mogą cieszyć się tytułem sekitori (najlepszy zapaśnik) i tylko oni mogą mieć włosy związane w stylu oichómage podczas turniejów.
Turnieje sumo
Od 1958 roku każdego roku odbywa się sześć wielkich turniejów. Odbywają się one co drugi miesiąc w czterech japońskich miastach. Od 1949 roku długość turniejów wynosi piętnaście dni. Na początku juniorzy rywalizują między sobą, a następnie awansują w czterech niższych dywizjach (jonokuchi, jonidan, sandanme i makushita). Aby awansować do wyższej dywizji zapaśnik musi osiągnąć stosunek przynajmniej 4 zwycięstw do 3 porażek.
Drugi najwyższy podział nazywa się juryo, a najwyższy makuuchi. Podczas nich zapaśnicy walczą raz dziennie przez 15 dni trwania turnieju. Zwycięzcą turnieju zostaje zapaśnik w dywizji makuuchi z największą liczbą zwycięstw.
Trening w stajni sumo
Szkolenie młodych adeptów w stajniach (sumotori) jest bardzo surowe. Młodsi praktykanci wykonują wszystkie prace za starszych zapaśników na służbie, w tym sprzątanie czy gotowanie. Zapaśnicy spędzają w stajni całą swoją karierę zapaśniczą (z wyjątkiem żonatych mężczyzn). Każda stajnia jest pod absolutną kontrolą jednej osoby – ojakata. Wszyscy ojakata są byłymi zapaśnikami i członkami Japan Sumo Association. W Japonii są w sumie 44 stajnie (dane z 1992 roku). Jedyną kobietą, która może mieszkać w stajni, jest tzw. okamisan (żona zarządcy stajni).
W stajni panują zasadniczo stosunki rodzinne (właścicielem jest ojciec) i dlatego nie dochodzi do żadnych przeniesień. Zapaśnik może opuścić stajnię tylko na trzy sposoby – przez śmierć, przejście na sportową emeryturę lub gdy stajnia zostanie rozwiązana.
Dzień w stajni sumo zaczyna się bardzo wcześnie. Im niżej w hierarchii znajduje się kursant, tym wcześniej wstaje. Najmłodsi zaczynają już o 4 rano, podczas gdy zapaśnicy z „królewskiej” dywizji makuuchi przychodzą na trening dopiero po 8 rano.
Warunkami fizycznymi sukcesu są równowaga, zwinność i gibkość w połączeniu z możliwie jak najniżej położonym środkiem ciężkości. Aby to osiągnąć, zapaśnicy regularnie wykonują trzy tradycyjne ćwiczenia:
- Aby praktykować shiko, staje w szerokim rozkroku, bierze głęboki oddech, przechyla ciało na lewą stronę, unosi prawą nogę jak najdalej na bok i jak najwyżej, a następnie tupie z głośnym wydechem.
- Matawari wymaga siedzenia na ziemi z nogami rozstawionymi tak szeroko, jak to tylko możliwe. Zapaśnik stara się wtedy pochylić jak najdalej w kierunku ziemi i docisnąć do niej całą górną część ciała.
- Teppo to drewniana tyczka wbita w ziemię. Zapaśnik uderza w nią otwartą dłonią na przemian z lewej i prawej strony. To ćwiczenie poprawia wyczucie czasu i koordynację
Dieta – Co jedzą zawodnicy sumo
Pierwszy (i najbardziej obfity) posiłek dnia składa się z chankonabe, wysokokalorycznej mieszanki wodorostów, kurczaka, wieprzowiny, ryb, tofu i warzyw. Zapaśnicy jedzą chankonabe z miskami ryżu i popijają to wszystko piwem. Najwyżej postawiony zapaśnik w stajni zaczyna posiłek jako pierwszy, pozostali jedzą po nim. Wcześniej praktyka była taka, że niżsi rangą jedli po tym, jak wyżsi rangą skończyli jeść i zjadali to co im zostało. Uczniowie często jedli wtedy tylko ryż z resztkami rosołu. Tak więc najlepsi dostali to, co najlepsze. Ogólnie rzecz biorąc chodzi o to, by jeść jak najwięcej. Po posiłku następuje południowa drzemka, aby energia z posiłku została jak najlepiej spożytkowana do wzrostu.
Nadawanie imion zapaśnikom
Imiona wszystkich aktywnych zapaśników znajdują się na liście banzuke, która jest publikowana przez Japan Sumo Association przed każdym z sześciu corocznych turniejów. Oryginał tego dokumentu jest wykonany na papierze ryżowym Ogawa-waashi o wymiarach 107×78 cm i jest napisany przez dwóch sędziów, którzy są całkowicie odizolowani od świata przez dwa tygodnie (ze względu na możliwe przecieki).
Im lepszy jest zapaśnik, tym większe są litery, którymi zapisane jest jego imię. Na szczycie listy znajdują się zapaśnicy z najwyższej dywizji makuuchi. Lista nie zawiera listy uczniów. Pierwsza pisemna wzmianka o liście banzuke pochodzi z maja 1699 roku, kiedy to turniej odbył się w świątyni Okazaki w Kioto. Najwcześniejsze banzuke były wykonane z drewna.
Wielu zapaśników zmienia trzy imiona w ciągu swojego życia – imię cywilne, shikona sportowa i imię, które otrzymują po zakończeniu kariery sportowej (jeśli przejmują jedną ze stajni).
Imiona są zazwyczaj nadawane nowym wrestlerom przez właścicieli stajni. Zazwyczaj są to związki kilku słów, które symbolizują niektóre z cech, jakie powinien posiadać właściwy zapaśnik sumo. Tylko w nielicznych przypadkach w historii zapaśnicy wybierali swoje cywilne imię dla uprawianego sportu.
Historia pseudonimów sportowych sięga połowy XVI wieku, kiedy to wśród zapaśników było wielu roninów (samurajów bez mistrzostwa), którzy nie chcieli występować pod swoimi prawdziwymi imionami.
Zakończenie kariery zapaśniczej
Ceremonia „obcinania włosów” (danpatsushiki) jest ceremonią, podczas której zapaśnik przechodzi na emeryturę (intai-zumo). Zapaśnik zakłada swoje najlepsze kimono i z naoliwionymi włosami siada na środku ringu zapaśniczego. Sędzia główny stoi z parą pozłacanych nożyczek. Stopniowo przyjaciele, koledzy sportowcy i celebryci podchodzą i obcinają pasma jego włosów.