Trudno byłoby dziś znaleźć osobę, która nigdy nie słyszała o Olimpiadzie. Co wiemy o jej pochodzeniu? Jej obecna forma jest daleka od oryginalnych greckich gier. Igrzyska Olimpijskie nie były jedynymi igrzyskami starożytnych Greków. Były to jedne z tzw. igrzysk panhelleńskich, do których zaliczały się igrzyska pytyjskie, istmijskie, olimpijskie i nemejskie. Odbywały się one w cyklach (periodos), tak aby nie nakładały się na siebie.
Wszystkie cykle trwały cztery lata i nazywane były Olimpiadami. Każde igrzyska odbywały się w innym miejscu i były organizowane na cześć greckiego bóstwa. Najważniejszymi i jedynymi igrzyskami, które przetrwały do dziś są igrzyska olimpijskie, które odbywały się w Olimpii na cześć boga Zeusa. Najwcześniejsza wzmianka o nich pochodzi z 776 roku p.n.e., kiedy to rywalizowano tylko w jednym wydarzeniu – wyścigu etapowym. Z czasem zwiększyła się liczba dyscyplin i długość samych gier (do 5 dni).
Igrzyska zwane Olimpiadami
Starożytne igrzyska olimpijskie były najważniejszymi spośród igrzysk wszechnaukowych. Odbywały się one w Olimpii co cztery lata od VIII wieku p.n.e. do przełomu IV i V wieku n.e. Organizowało się je w lipcu lub sierpniu na cześć boga Zeusa. Igrzyska olimpijskie miały wielkie znaczenie, bo umacniały jedność narodową Greków, którzy byli podzieleni na wiele plemion.
Historia
Pierwsze odnotowane igrzyska olimpijskie odbyły się w Olimpii w 776 roku p.n.e. W tym roku, a konkretnie 8 lipca (niedziela), jest uważany za początek igrzysk i greckiego kalendarza. Legendy i mity mówią jednak o tym, że wydarzenia sportowe na Olimpii miały miejsce dużo wcześniej.
Największy rozkwit igrzysk olimpijskich nastąpił w V wieku p.n.e. (tzw. okres klasyczny). W tym czasie powstawały także ody do zwycięzców (epiniki). Począwszy od IV wieku p.n.e. w igrzyskach olimpijskich coraz częściej startowali zawodowcy, członkowie niższych klas społecznych wyszkoleni w jednej dyscyplinie (atleci). Ciekawostką jest także, że w owym czasie mnożył się przypadki korupcji związanej z wynikami zawodów. Od III wieku p.n.e. w igrzyskach olimpijskich startowali także nie-greccy sportowcy z Egiptu, Azji Mniejszej i Syrii.
Po rzymskim podboju Grecji (146 p.n.e.) rozpoczął się schyłek igrzysk olimpijskich. Nowy rozkwit nastąpił w I-III wieku naszej ery, kiedy to igrzyska były wspierane przez rzymskich cesarzy. Sam cesarz Neron aktywnie uczestniczył w igrzyskach. Zawodnicy pochodzenia greckiego byli w mniejszości, zwyciężali Syryjczycy, Fenicjanie, Ilirowie, Afrykańczycy i Babilończycy.
W IV wieku n.e. Igrzyska Olimpijskie chyliły się ku upadkowi, a chrześcijaństwo, które w tym czasie stało się oficjalną ideologią Imperium Rzymskiego z goryczą odnosiło się do nich jako do igrzysk pogańskich. W 393 lub 394 roku cesarz Teodozjusz I wydał surowy zakaz igrzysk. Mimo to igrzyska odbywały się jeszcze przez jakiś czas, ale tylko na poziomie lokalnym. W 426 roku na rozkaz cesarza wszystkie budowle w Olimpii zostały zniszczone.
Ile trwały starożytne igrzyska?
Większość uważa więc, że w swojej ostatecznej formie igrzyska trwały pięć dni. Są jednak tacy, którzy uważają, że igrzyska trwały sześć dni (np. Georg von Hanover).
Święty Pokój
Podczas igrzysk olimpijskich obowiązywał powszechny święty pokój, zwany ekecheiria („powstrzymanie się od broni”). Żaden żołnierz z bronią w ręku nie mógł przebywać na terenie Olimpii i żaden uzbrojony człowiek nie mógł wejść podczas igrzysk. Uczestnicy igrzysk mieli zagwarantowany wolny przejazd do Olimpii i z powrotem, nawet przez terytorium wrogich państw. Podczas igrzysk zakazane były wszelkie wojny i inne akty przemocy. Podobno został w tym celu spisany traktat, ale jego tekst nie zachował się. Złamanie tego porozumienia zdarzało się rzadko, ale miało miejsce np. w 420 roku p.n.e. przez Spartę.
Starożytne dyscypliny sportowe
Z czasem liczba dyscyplin rosła obejmując klasyczne już dyscypliny, ale mogliśmy też znaleźć wiele nietypowych. Zawodnicy (tylko mężczyźni mogli brać udział w zawodach) startowali nago, aby uniknąć spekulacji na temat oszustwa. Innym powodem była grecka fascynacja pięknem ciała, szczególnie u sportowców. Jednym ze sposobów podziału dyscyplin jest podział na bojowe i niebojowe.
Pentathlon (pięciobój)
Pięciobój (pentathlon) został dodany do igrzysk olimpijskich w 708 roku p.n.e., w trakcie XVIII igrzysk. Zwycięzcą został Lampis ze Sparty. Pięciobój juniorów został wprowadzony na 38-mych igrzyskach, ale został natychmiast odwołany.
Rzut dyskiem
Pierwotnie dysk konkursowy był wykonany z kamienia, później z brązu, a jego powierzchnia była szorstka od piasku. Nie wiadomo jakie były jego parametry, ale zachowały się dyski o średnicy od 16,7 do 36 cm i wadze od 1,86 do 5,7 kg. Zakłada się, że jeden dysk (lub kilka dysków o tych samych parametrach) był używany przez wszystkich zawodników podczas zawodów.
Wielu uczonych skłania się ku opinii, że technika rzutu odpowiadała technice współczesnej (tj. rzut z obrotu), niektórzy zaś są zdania, że był to rzut z pozycji stojącej lub z wyskoku.
Skok w dal
Zawodnik trzymał tzw. ciężarki zamachowe, których zadaniem było wydłużyć skok (współczesne badania tego nie potwierdziły). Naukowcy odtworzyli ich zastosowanie na podstawie obrazów. Skoczek odbijając się wysuwał sie przed siebie, a następnie przed upadkiem cofał za siebie. Według starożytnych Greków była to najbardziej skomplikowana dyscyplina sportu w tamtych czasach.
Bieganie
Zawodnicy biegali nago i boso. Czas nie był mierzony, chodziło tylko o to kto będzie pierwszy. Ten sam zawodnik mógł startować we wszystkich konkurencjach biegowych. Bieg na dystansie jednego stadionu (dromos, stadion lub stadiodromos 192,27 m) był pierwszą, a do XIV Igrzysk jedyną imprezą olimpijską. Na XIV Igrzyskach dodano bieg dwuetapowy (diaulos), a na XV Igrzyskach bieg długi (dolichos lub dolichodromos). Początkowo biegało się w 7 etapach, ale ich długość nie była taka sama w kolejnych latach. Wahała się między 7 a 24 etapami. Na dłuższych trasach trzeba było robić objazd, bo tor nie był owalny a prosty. Na 37 igrzyskach do programu włączono bieg juniorów. Bieg juniorów był obowiązkowy od 2 roku życia.
Rzut oszczepem
Rzut oszczepem był rozgrywany po skoku w dal. W miejscu chwytu znajdowała się pętla z cienkiej taśmy, w którą rzucający wkładał dwa palce i zamachem ręki nadawał oszczepowi większą energię.
Zapasy
Zapasy zostały wprowadzone do igrzysk olimpijskich w 708 roku p.n.e. Miało dwie formy, pierwsza to walka w stójce (ortopale), której celem było sprowadzenie przeciwnika na ziemię. Druga forma walki nosiła nazwę katopale i była to walka na ziemi. Zapaśnik mógł wygrać tylko wtedy, gdy jego przeciwnik się poddał.
- orthopalé (stadaipalé) „prosty, wyprostowany”, w którym zawodnik stał, a celem było rzucenie przeciwnika na ziemię.
- katopalé (kylisis) „gruntowanie, turlanie”, które odbywało się tak długo, aż jeden z przeciwników się poddał (przez podniesienie palca wskazującego lub środkowego).
Zapasy pojawiły się na igrzyskach zarówno jako samodzielna dyscyplina jak i jako część pięcioboju. Pierwszym zwycięzcą został Eurybatos ze Sparty. Na 37 igrzyskach wprowadzono zapasy juniorów. Zwycięzcą został Hippostenes ze Sparty, który później pięciokrotnie zwyciężył w zapasach mężczyzn.
Boks
Boks (pygmé, pýx) został wprowadzony w 688 roku p.n.e. W boksie wszystko było dozwolone z wyjątkiem chwytów, trzymania przeciwnika i uderzania w genitalia. Bokserzy mieli pięści owinięte pasami, a później nosili rękawice. Koniec meczu nastąpił, gdy jeden z zawodników poddał się lub został pozostawiony bezradnie leżąc na ziemi. Przy długotrwałym remisie sędzia zarządził punkt kulminacyjny – jeden zawodnik zadał cios drugiemu, który nie mógł się zasłonić. Jeśli przetrwał miał prawo oddać cios i tak na zmianę. Pierwszym zwycięzcą został Onomastos ze Smyrny. Na 41 igrzyskach wprowadzono boks w wadze ciężkiej.
Pankration
Pankration został wprowadzony w 648 roku p.n.e. Był on zasadniczo połączeniem zapasów i boksu. Dozwolone były wszystkie ruchy i ciosy, nie wolno było atakować jedynie oczu i genitaliów. Zabronione było także gryzienie, drapanie i używanie pasów na pięściach. Istniały dwie główne formy:
- w stójce – ortostaden
- w parterze- kató
Walka toczyła się do momentu, gdy jeden z przeciwników poddał się lub padł z wyczerpania.
Wyścigi zaprzęgów
W 520 r. p.n.e. został wyznaczony bieg zaprzęgów. Mężczyźni w tym wydarzeniu ścigali się zaprzęgami przez stadion w pełnej zbroi polowej, ale bez broni (która była zabroniona). Konkurs ten miał przypomnieć, jak ważne jest szkolenie wojskowe.
Ciekawostka: Konkurs na hejnalistę i konferansjera
W 396 roku p.n.e. wprowadzono zawody trębaczy. W zawodach oceniano potężny dźwięk trąbki i wytrzymałość trębacza.