Podnoszenie ciężarów to olimpijska dyscyplina sportowa, w której zawodnik stara się wykorzystać połączenie siły i szybkości do podniesienia jak największego ciężaru nad głowę za pomocą precyzyjnie określonych ruchów. Międzynarodową organizacją zawodów w podnoszeniu ciężarów jest International Weightlifting Federation (IWF) z siedzibą w Lozannie.
Dyscypliny Konkursowe – Dwubój
Zawody w podnoszeniu ciężarów składają się z dwóch dyscyplin:
- Rwanie ciężarów
- Podrzut (z ang Overhand Pitch)
Połączenie tych dyscyplin tworzy tak zwany „dwubój olimpijski” (w skrócie dwubój), który jest jedyną dyscypliną podnoszenia ciężarów włączoną do aktualnego programu olimpijskiego.
Podnoszenie ciężarów po raz pierwszy pojawiło się w programie olimpijskim podczas I Igrzysk Olimpijskich w Atenach, w Grecji, w 1896 roku. Od 1920 roku podnoszenie ciężarów znajduje swoje miejsce w programie każdych Igrzysk Olimpijskich nieprzerwanie aż do dnia dzisiejszego. Od 1928 do 1972 roku na Igrzyskach rywalizowano w triatlonie olimpijskim (trzecią konkurencją było wyciskanie ciężarów na ławce), jednak od 1976 roku medale przyznawane są tylko za dwubój olimpijski.
Zasady Dwuboju Siłowego
W podnoszeniu ciężarów dozwolone jest stosowanie tzw. chwytu „lock-on” (podczas trzymania gryfu kciuk jest częściowo zakryty przez pozostałe palce). Ponadto, jeśli używa się techniki przysiadu, zawodnicy mogą pomagać sobie przy wszelkiego rodzaju ruchach pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z zasadami. Zabronione jest używanie olejów, wody, talku lub innych podobnych środków smarnych. Dozwolone jest jedynie stosowanie magnezu. Od 2013 roku zawodnicy mogą również używać rękawiczek bez palców.
Każda nieukończona próba, w której oś sztangi sięga poziomu kolan jest uznawana za przegraną. Zawodnik musi opuścić sztangę po sygnale sędziów, może zwolnić chwyt na gryfie tylko wtedy, gdy sztanga jest na wysokości barków.
Rwanie ciężarów
Rwanie jest techniką, w której sztanga jest unoszona nad głowę w jednym ciągłym ruchu.
Sztanga umieszczona jest na środku określonej maty. Zawodnik przyjmuje pozycję wyjściową za sztangą. Chwyta ją w pozycji zgiętego kolana. Sztanga jest chwycony nachwytem i ciągnięta w jednym ruchu z maty nad głowę do pełnego wyprostu obu ramion, podczas gdy zawodnik może ugiąć nogi lub przejść do wykroku. Podczas tego ciągłego ruchu w górę, sztanga porusza się blisko ciała i może dotykać ud. Podczas próby olimpijskiej żadna inna część ciała poza stopami nie może dotykać maty. Zawodnik może pozostać w pozycji pośredniej lub przysiadu przez dowolnie długi czas.
Podniesiona sztanga musi być ustabilizowany w pozycji końcowej bez ruchu, z rękami i nogami w pełni wyprostowanymi, a stopami w linii prostej równoległej do osi ciała i sztangi.
Następnie zawodnik czeka na sygnał sędziów, aby odłożyć sztangę z powrotem na wyznaczonej macie. Sędziowie dają sygnał do odłożenia sztangi gdy zawodnik jest bez ruchu i nie porusza żadną częścią ciała.
Podrzut
Podrzut składa się z dwóch ruchów: przeniesienia sztangi na ramiona, a następnie wybicia jej nad głowę.
Sztanga jest umieszczona na środku maty. Zawodnik przyjmuje pozycję startową za sztangą. Gryf powinien być trzymany w pozycji zgiętych kolan. Jest on chwycony nachwytem i ciągnięty jednym ruchem od maty do barków. Zawodnik może zgiąć nogi lub przejść do wypadu. Podczas ruchu w górę gryf porusza się blisko ciała i może dotykać ud. Sztanga nie może dotykać klatki piersiowej przed osiągnięciem pozycji pośredniej na obojczyku. Zawodnik musi sprowadzić stopy z powrotem do linii prostej, a nogi muszą być w pełni wyprostowane. Podczas podrzutu żadna część ciała poza stopami nie może dotykać maty. Zawodnik nie jest ograniczony żadnym limitem czasowym podczas takiej próby, ale musi wykonać podrzut ustawiając stopy w linii prostej, równolegle do osi ciała i sztangi.
Po zakończeniu zmiany pozycji i przed rozpoczęciem podrzutu zawodnik musi stać nieruchomo, kolana w pełni wyprostowane. Następnie kucamy i wyprostowujemy nogi, podczas gdy w tym samym czasie, jednym ruchem w górę, wyciskamy sztangę nad głowę do pełnego wyprostu ramion. Następnie zawodnik ustawia stopy w linii prostej, równolegle do osi ciała i sztangi trzymając nogi i ręce wyprostowane – czeka na sygnał sędziów, którzy polecają mu umieścić sztangę z powrotem na wyznaczonej macie.
Przed podrzutem zawodnik może skorygować pozycję sztangi z następujących powodów:
- aby zmienić chwyt
- jeśli sztanga w pozycji wyjściowej uniemożliwia oddychanie
- jeśli sztanga w pozycji wyjściowej powoduje ból
- jeśli chce zmienić szerokość chwytu gryfa
Powyższe przypadki nie są traktowane jako dodatkowa próba podrzutu.
Zabronione ruchy, techniki i pozycje
- Przerwanie ruchu w górę podczas podnoszenia sztangi
- Dotykanie maty jakąkolwiek częścią ciała poza stopami
- Przerwanie płynnego wyprostu ramienia
- Ukończenie próby przez „pchanie”, tzn. wyprost ramion jest kontynuowany po osiągnięciu przez zawodnika najniższej pozycji w przysiadzie/wypadzie; dotyczy rwania i podrzutu
- Zginanie i ponowne prostowanie łokci podczas wykonywania próby
- Opuszczanie maty (poprzez dotykanie jakiejkolwiek części ciała części poza wyznaczoną matą)
- Zwalnianie chwytu podczas opuszczania sztangi, gdy gryf jest powyżej poziomu barków
- Zawodnik rozpoczyna próbę nie stojąc twarzą do sędziego
- Powrót sztangi na matę przed osiągnięciem pozycji końcowej
- Nierównomierny lub niepełny wyprost ramion w pozycji końcowej (nie dotyczy zawodników z obiektywną anatomiczną niepełnosprawnością)
- Wykonanie próby bez ustawienia stóp w linii prostej, równoległej do osi gryfu i ciała
- Niepełny wyprost kolan w pozycji końcowej
- Kontakt sztangi z butami
- [Rwanie]: przerwanie jednego ciągłego ruchu podczas podnoszenia
- [Podrzut]: umieszczenie gryfu na ramionach przed osiągnięciem pozycji końcowej
- [Podrzut]: kontakt ud lub kolan z łokciami lub przedramionami
- [Podrzut]: każda niedokończona próba podrzutu, włączając w to obniżenie ciała lub zgięcie kolan
- [Podrzut]: jakikolwiek celowy wysiłek wymachu sztangą, który mógłby prowadzić do przewagi; zawodnik musi być nieruchomy przed rozpoczęciem podrzutu
Kategorie Wagowe i metody przeliczania prób na punkty
W podnoszeniu ciężarów zarówno mężczyźni jak i kobiety rywalizują w 10 różnych kategoriach wagowych (aktualne kategorie wagowe obowiązują od 1 listopada 2018 roku), przy czym siedem kategorii wagowych zawsze znajduje się w programie Igrzysk Olimpijskich:
- Mężczyźni
- do 55 kg
- do 61 kg (olimpijski)
- do 67 kg (olimpijski)
- do 73 kg (olimpijski)
- do 81 kg (olimpijski)
- do 89 kg
- do 96 kg (olimpijski)
- do 102 kg
- do 109 kg (olimpijski)
- powyżej 109 kg (olimpijski)
- Kobiety
- do 45 kg
- do 49 kg (olimpijski)
- do 55 kg (olimpijski)
- do 59 kg (olimpijski)
- do 64 kg (olimpijski)
- do 71 kg
- do 76 kg (olimpijski)
- do 81 kg
- do 87 kg (olimpijski)
- powyżej 87 kg (olimpijski)
Młodzież do lat 17 rywalizuje w następujących kategoriach wagowych:
- Chłopcy
- do 49 kg
- do 55 kg
- do 61 kg
- do 67 kg
- do 73 kg
- do 81 kg
- do 89 kg
- do 96 kg
- do 102 kg
- ponad 102 kg
- Dziewczyny
- do 40 kg
- do 45 kg
- do 49 kg
- do 55 kg
- do 59 kg
- do 64 kg
- do 71 kg
- do 76 kg
- do 81 kg
- ponad 81 kg
Punkty Robi
Występy w różnych kategoriach wagowych mogą być porównywane. W 2018 roku Międzynarodowa Federacja Podnoszenia Ciężarów wprowadziła tzw. punkty Robi jako oficjalny system służący do celu naliczania punktów. Nazwa pochodzi od nazwiska twórcy systemu, Węgra Roberta Nagy’ego. Zawodnik, który wyrówna rekord świata w swojej kategorii wagowej w dwuboju olimpijskim otrzymuje 1000 punktów Robi. Zawodnik, którego wynik końcowy jest tylko w 50% rekordem świata, zdobędzie 100 punktów Robi (czyli 10%).
Współczynnik Sinclaira
Bardzo rozpowszechniony i od dawna używany system wprowadził także Kanadyjczyk Roy Sinclair. Na podstawie masy ciała oblicza się tzw. współczynnik Sinclaira, który jest funkcją matematyczną i przyjmuje wartości w zależności od masy sportowca. Używając współczynnika Sinclaira, wyniki sportowca są następnie przeliczane na tzw. punkty Sinclaira. W przeciwieństwie do systemu Robi, punkty Sinclaira mają liniową zależność od wyników zawodnika. Zawodnik, który osiągnie dwa razy lepsze wyniki przy tej samej wadze ciała, zdobędzie dwa razy więcej punktów Sinclair. Tabele służące do przeliczania masy ciała na współczynnik Sinclaira są aktualizowane po każdym cyklu olimpijskim.
W wyniku modyfikacji współczynnika Sinclaira powstał również współczynnik Sinclaira-Meltzera-Fabera, który uwzględnia również wiek zawodników od 31 roku życia wzwyż. Jest on używany w zawodach masters.
Systemy punktowe są stosowane na przykład w drużynowych rozgrywkach ligowych, w których wygrywa drużyna z największą liczbą punktów. Po raz pierwszy w kwalifikacjach do Letnich Igrzysk Olimpijskich 2020 zostanie zastosowany system punktowy (a konkretnie system punktowy Robi).
Zasady na zawodach w podnoszeniu ciężarów
W trakcie zawodów w podnoszeniu ciężarów najpierw rywalizuje się w rwaniu, a potem w podrzucie. Pomiędzy tymi dwoma dyscyplinami jest przerwa. Same zawody poprzedzone są ważeniem zawodników, które służy klasyfikacji do kategorii wagowych lub przynajmniej jako podstawa do przeliczenia ich występów na punkty Sinclaira lub Robi.
W każdej z dwóch dyscyplin zawodnik ma 3 próby z limitem czasowym 1 minuty na próbę. Limit czasu rozpoczyna się, gdy wymagany ciężar jest załadowany na sztangę, a spiker wywołuje nazwisko zawodnika. Zegar zatrzymuje się w momencie, gdy sztanga zejdzie z maty. Jeśli sztanga nie osiągnie wysokości kolan, nie jest to liczone jako rozpoczęta próba, zegar jest uruchamiany ponownie, a zawodnik może ponownie rozpocząć próbę. Jeśli upłynął cały limit czasu, sędzia uzna próbę za nieważną.
Z reguły sztangę obciąża się w taki sposób, aby ciężar na niej spoczywający stopniowo wzrastał (obowiązuje to na większości zawodów, chyba że zaznaczono inaczej – np. gdy wszyscy zawodnicy najpierw ukończą I rundę prób, wtedy tylko zawodnicy rozpoczynają „II rundę” prób itd.) Jeśli więc załadowany jest na nią ciężar, a zegar już działa, ciężar nie może zostać zmniejszony. Logicznie rzecz biorąc zawodnicy, którzy zgłosili niższe wagi, ważą się jako pierwsi, a konkurencja wzrasta wraz z kolejnymi kilogramami. Ciężar na sztandze jest zawsze wielokrotnością 1 kg.
Kolejność wzywanych zawodników
Czynniki, które decydują o kolejności, w jakiej zawodnicy są wzywani podczas zawodów na swoje próby (w następującej kolejności):
- ciężar na sztandze (wcześnie najniższy)
- liczba prób (najniższa wcześniej)
- kolejność, w jakiej zawodnicy rozpoczynali swoje poprzednie próby (ten, który podniósł się pierwszy, idzie pierwszy)
- numer startowy (najniższy wcześniej)
Nad prawidłowym wykonaniem techniki i przestrzeganiem innych zasad czuwa trójka sędziów. Sędziowie są równi wobec siebie i decydują razem. Jeśli nie znajdą błędu w realizacji próby, wciskają biały przycisk. Jeśli zawodnik popełnił błąd techniczny podczas zawodów, złamał jedną z zasad lub w ogóle nie ukończył zadania – naciskają czerwony przycisk (jeśli nie używa się systemu elektronicznego, używa się kolorowych flag). Podczas próby powinni natychmiast nacisnąć czerwony przycisk, gdy tylko zauważą jakiekolwiek wykroczenie. Jeśli co najmniej dwóch sędziów naciśnie przycisk w tym samym kolorze, urządzenie elektroniczne da wizualny i dźwiękowy sygnał „dół” (jeśli nie używa się systemu elektronicznego, sędzia centralny da sygnał ręką i głosem). Sędziowie mogą zmienić swoją decyzję w ciągu 3 sekund, wtedy system ogłosi decyzję sędziów publiczności (do tego celu używa się białych i czerwonych świateł). Zwykła większość decyduje o tym czy próba jest ważna czy nieważna, tzn.:
- 2 białe światła i 1 czerwone oznaczają próbę ważną
- 2 czerwone światła i 1 białe oznaczają próbę nieważną
Jeśli na zawodach obecne jest jury (zawsze obecne np. na Igrzyskach Olimpijskich, Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Kontynentu), może ono jednogłośnie uchylić decyzję sędziów. Konkurs zostaje przerwany na czas obrad jury.
Próba ważna i nie ważna
W przypadku, gdy próba zawodnika jest uznana za ważną i pozostała mu jeszcze jedna próba, kontynuuje on w dowolnej wadze, ale przynajmniej o 1 kg wyższej (jeśli zawodnik nie zadeklaruje wagi w odpowiednim czasie kontynuuje automatycznie w wadze o 1 kg wyższej). Jeśli próba jest unieważniona i pozostała jeszcze jedna – zawodnik może spróbować ponownie podnieść ten sam ciężar lub kontynuować na dowolnym wyższym ciężarze.
Jeśli zdarzy się, że zawodnik jest zmuszony do wykonania 2 prób z rzędu (patrz zasady wzywania zawodników do prób), ma on limit czasu 2 minuty. Waga zgłoszona przez zawodnika (lub jego trenera) może być zmieniona maksymalnie dwa razy (obowiązuje w każdej próbie). Zgłoszenia i zmiany mogą być dokonywane podczas zatrzymanych zegarów, prób innych zawodników, a także podczas pierwszych 30 sekund limitu czasu danego zawodnika. W przypadku limitu czasu wynoszącego 2 minuty i po prawidłowym zgłoszeniu wagi kolejnej próby w ciągu pierwszych 30 sekund limitu czasu, zmiany mogą być dokonywane w ciągu pierwszych 90 sekund dla danego zawodnika.
Nagrywanie prób na wideo podczas zawodów
Począwszy od 2019 roku, na najważniejszych zawodach organizowanych przez Międzynarodową Federację Podnoszenia Ciężarów, Jury będzie miało do dyspozycji oficjalny materiał filmowy, który będzie dostępny z co najmniej czterech kątów. Każdy zawodnik na zawodach, na których dostępna jest oficjalna technologia zapisu wideo może w trakcie zawodów wnieść do jury jeden sprzeciw wobec decyzji sędziów o unieważnieniu jego próby. Jeśli jury przyzna rację zawodnikowi pozostaje możliwość złożenia sprzeciwu, w przeciwnym razie zostaje podtrzymany. Sprzeciw musi być zgłoszony zanim następny zawodnik podejdzie do maty, a także zanim upłynie limit czasu na ukończenie próby.
Ustalanie klasyfikacji końcowej
Oto czynniki, wymienione w kolejności od najwyższego do najniższego priorytetu używane są do ustalania klasyfikacji w rwaniu, w podrzucie i w dwuboju:
- Wynik (tzn. podniesione kilogramy, najwyższy jako pierwszy), jeśli identyczny, to:
- Masa ciała (najpierw najniższa), jeśli identyczna, to: (ta zasada została zniesiona od 1 stycznia 2017 roku)
- Kolejność prób, w których osiągnięto najlepszy wynik (najpierw najniższy), jeśli identyczna, to:
- Poprzednia(e) próba(y) (najpierw najniższa), jeśli identyczna, to:
- Wylosowany numer startowy (najpierw najniższy)
W praktyce więc zawodnik, który osiągnął wynik wcześniej w zawodach, będzie sklasyfikowany wyżej (np. w przypadku remisu w dwuboju, zawodnik, który zanotował gorszy wynik w zawodach w podrzucie będzie sklasyfikowany wyżej).
W przypadku, gdy ze względów organizacyjnych i praktycznych zawody zostały podzielone na kilka grup, wyżej sklasyfikowany zostanie zawodnik, który startował w grupie, która odbyła się chronologicznie wcześniej.
Lżejszy zawodnik nie ma przewagi
Od 2017 roku Międzynarodowa Federacja Podnoszenia Ciężarów (International Weightlifting Federation) zniosła zasadę faworyzowania zawodnika z niższą wagą ciała. W przypadku, gdy zawodnik o niższej wadze ciała dorównał w przeszłości wynikom swojego przeciwnika, zostanie on umieszczony przed nim w rankingu końcowym. Zgodnie z nowymi zasadami, aby awansować w rankingach zawsze trzeba przewyższyć przeciwnika w podnoszonym ciężarze, co oprócz innych zalet uprościło zawody w podnoszeniu ciężarów z punktu widzenia widza.
Powyższa zasada rankingu dotyczy zawodów organizowanych w oparciu o podział zawodników na kategorie wagowe. W zawodach, w których ranking ogólny jest ustalany poprzez przeliczenie wyników na punkty Sinclaira lub Robi – liczba zdobytych punktów decyduje o końcowym rankingu.
Sprzęt zawodnika oraz odważniki
Podstawowy sprzęt sportowy używany w podnoszeniu ciężarów obejmuje koszulkę do podnoszenia ciężarów, specjalne buty (z grubą podeszwą pod piętą), sztanga (tj. osie, zawleczki i odważniki o różnej wadze), platformę (platforma treningowa o wymiarach ok. 3 × 2,5 m i platforma zawodnicza o wymiarach 4 × 4 m), pas do podnoszenia ciężarów (maksymalna szerokość 12 cm), bandaże, opatrunki, magnezję, rękawiczki bez palców itp. Różne stojaki, skrzynie itp. są używane w treningu i są wykorzystywane w różnych ćwiczeniach podnoszenia ciężarów (przysiady, wypady itp.).
Gryfy, obciążniki i wieszaki są używane zgodnie ze standardami IWF
Standardowe gryfy męskie mają wagę 20 kg, gryfy żeńskie ważą 15 kg. Każdy z nakrętek na gryfie waży 2,5 kg.
W przypadku odważników stosuje się następujące kolory:
- 25 kg (czerwony)
- 20 kg (niebieski)
- 15 kg (żółty)
- 10 kg (zielony)
- 5 kg (biały)
- 2,5 kg (czerwony)
- 2 kg (niebieski)
- 1,5 kg (żółty)
- 1 kg (zielony)
- 0,5 kg (biały)