Jujitsu – Historia Sztuki Walki, Definicja i Szkoły

Jujitsu (także jujutsu lub jiu-jitsu) to rdzennie japońska sztuka walki lub system rozpowszechniony na całym świecie w różnych formach jako metoda samoobrony bez lub z bronią krótką. Współczesne sztuki walki takie jak judo, aikido i inne sztuki lub sporty walki opierają się na jujitsu. Równocześnie najbardziej znanym systemem jujitsu jest brazylijskie jiu-jitsu, które jednak jest wolne od filozofii japońskiej. Jako sport grapplingowy, jujutsu jest reprezentowane przez Międzynarodową Federację Jujutsu (JJIF), która jest członkiem GAISF od 1993 roku.

Etymologia

Termin jujutsu składa się ze słów juju i jujutsu.

„Jujutsu” to termin określający japońską sztukę walki budjucu i oznacza technikę lub sztukę. Termin „jou” oznacza łagodny, miękki, elastyczny, przystosowujący się, uległy, harmonijny. Jest to postać, której znaczenie jest trudne do zinterpretowania:

„W łagodności jest siła” (jap. jou joku ko o sej suru), którego podstawową ideą jest to, że działanie nie napotyka na opór, ale przekształca się w przeciwdziałanie. (taoizm)
„Miękkość może kontrolować twardość”. (taoizm)
„Burza wyrywa dąb z korzeniami, a trzcinę tylko zgina”. (taoizm)
„Zadowolona osoba to osoba, która potrafi się dostosować”. (konfucjanizm)
Zhu jest najczęściej tłumaczone jako łagodny.
„Nie wszystkie techniki jujutsu są subtelne; jujutsu wskazuje raczej na natychmiastową zdolność przystosowania umysłu i ciała do zmieniającej się sytuacji”. (Fojtík I., 2001)
„Juju bardzo oszczędza siły obrońcy. Jest to zasada ekonomii.” (Konečný A. 2000)
„Zasada Zhou oznacza umiejętność elastycznego i sprytnego dostosowania się do strategicznych manewrów przeciwnika, aby wykorzystać jego ruchy i zawartą w nich siłę do pokonania go”. (Ratti O., 2015)
„Jiu to elastyczność w sensie przystosowania się umysłu i ciała do sytuacji i dostosowania jej na korzyść tego, kto stosuje tę metodę”. (Draeger D., 1995)
Interpretacji postaci 柔 w sztukach walki jest niezliczona ilość. Jednak każdy mistrz japońskiej sztuki walki musi udzielić bezpośredniej odpowiedzi.

Najczęstszym błędem jest tłumaczenie znaku jutsu (術) jako jitsu (実). Znak 実 ma w języku japońskim znaczenie czegoś prawdziwego, realnego. Transliteracja poprzez zachodnią literaturę czyli jujitsu, zdołała zakotwiczyć polskich lingwistów w pisanym języku polskim.

Termin jawara jest również używany dla znaku 柔 (jiu) w samym języku japońskim. Nazwa ta jest używana przez niektóre rdzenne szkoły japońskie.

Definicja

Jujutsu jest sztuką walki, głównie bez użycia broni.

„Jujutsu to system walki zarówno bez broni, jak i z bronią krótką, który to system może być stosowany zarówno przeciwko uzbrojonym, jak i nieuzbrojonym przeciwnikom”. W tej definicji Draegera ukryta jest jedna z pierwotnych różnic między Jiu Jitsu a Jiu Do. Jiu-jitsu definiuje przeciwnika jako wroga. Judo definiuje przeciwnika jako adwersarza, kogoś z kim doskonali się w swojej podróży przez życie.
„Jujutsu jest rozumiane jako termin parasolowy dla różnych form bez broni powstałych na terytorium Japonii w drugiej linii rozwojowej, przy czym pierwsza linia dotyczy sumo”. W tej definicji Fotjitsu nie ma mowy o technikach walki z użyciem broni krótkiej, takiej jak nóż, sztylet do których systemy jujutsu również się zaliczają. Ponadto Fojtík nawiązuje do japońskich zapasów sumo, z których prawdopodobnie wywodzi się jujutsu.
„Jujutsu to ogólne zastosowanie techniki używania ludzkiego ciała w walce bez broni”. Ratti, podobnie jak Fojtík, nie wprowadza do jujutsu technik walki bronią strzelecką.
„Jujutsu jest metodą walki wręcz, bez broni lub z użyciem pomniejszej broni, która może być użyta do obrony lub ataku w celu pokonania nieuzbrojonego lub uzbrojonego przeciwnika”. W swojej definicji Novak opiera się na definicji Draegera zaznaczając, że jujutsu nie jest tylko systemem obronnym.
„Jujutsu jest sztuką walki, w której podstawową koncepcją jest praca z atakiem jako źródłem energii, którą można wykorzystać na swoją korzyść poprzez formy poddania się (jou)”.

Historia

Termin jujutsu pojawia się w okresie Edo (1603-1867). Jednak walka wręcz bez użycia broni jest opisana już w kronice Nihonshoki (ok. 720r). Ten rodzaj walki, prawdopodobnie podobny do sumo, był różnie nazywany w zależności od okresu, jawara, torite, hakuda, taijucu itd. Techniki tego stylu musiały zostać przystosowane do walki z opancerzonym przeciwnikiem. Były one używane w przypadku utraty miecza. W takim przypadku należało dopaść przeciwnika rzucając go, powalając na ziemię i łamiąc mu kark na ziemi lub tnąc go sztyletem.

Okres Edo charakteryzuje się rozwojem szkół jujutsu z myślą o jego praktycznym zastosowaniu. Wiedzę o jujutsu wykorzystywali ochroniarze czy wartownicy więzienni, strażnicy porządku. Wojny były ograniczone do absolutnego minimum, a praktycznie jedyne konflikty powstawały wewnątrz społeczeństwa (np. powstania chłopskie). Rozwiązaniem tych konfliktów nie było zabijanie rebeliantów, ale ich pacyfikacja. Doprowadzenie ich do procesu i dopiero po procesie wykonanie wyroku.

Współczesna Japonia

Era nowoczesnego kierunku Japonii rozpoczyna się wraz z reformami Meiji pod koniec lat 60. Odejście od systemu feudalnego sprawiło, że preferowana klasa społeczna samurajów popadła w niełaskę. W 1871 r. rząd japoński przestał dotować szkoły sztuk walki. Brak pracy zmuszał mistrzów sztuk walki do podejmowania niegodnych zajęć, w najlepszym wypadku wstępowania do policji.

Zmiana na lepsze nastąpiła w latach osiemdziesiątych XIX wieku, kiedy pojawiła się potrzeba stworzenia systemu wychowania fizycznego dla szkół wzorowanego na niemieckim systemie. Około 1883 roku podstawowe elementy Jujutsu i Kenjutsu zostały wprowadzone do zajęć wychowania fizycznego. W tym okresie na scenę wkroczył Jigoro Kano ze swoją szkołą Kodokan judo, publicznie znaną do 1910 roku jako „Kano Ryu Jujutsu”. Do I wojny światowej metodologia nauczania Kanō stała się głównym systemem wychowania fizycznego w jujutsu. W Japonii, a później na świecie, stał się znany jako judo. Obok szkoły Jujutsu Kano istniała również szkoła Jujutsu dla Tokijskiej Policji Metropolitalnej, która w latach 70-tych rekrutowała byłych samurajów. Z ich wiedzy stopniowo rozwijało się jujutsu, skupiając się na technikach zatrzymania taijutsu.

W 1895 roku w Kioto powstało ciało zarządzające japońską sztuką (sportem) walki Butokukai, aby zorganizować pierwsze sportowe mecze w kendo i jujutsu (judo). Butokukai ustandaryzowało następnie dwie podstawowe formy kata dla jujutsu (judo) – nage-no-kata (edukacyjne) i kime-no-kata (wojskowe).

Ekspansja w świat

Japonia była jednym z krajów rozwijających się, w których po otwarciu granic w drugiej połowie XIX wieku pojawiła się duża populacja migrantów. Najczęstszymi celami były rozwinięte gospodarki tamtego okresu – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Niemcy.

Towarem eksportowym migrujących Japończyków były ich sztuki walki. Mężczyźni sprawdzili się jako zawodowi wrestlerzy i przekazywali swoją wiedzę zainteresowanym. Główną atrakcją dla osób zainteresowanych japońskimi sztukami walki za granicą było hasło: „słabszy może pokonać silniejszego, jeśli właściwie wykorzysta swoją wewnętrzną siłę”.

Japońska sztuka walki w NKWD

Wiele systemów jiu-jitsu w obcych krajach powstało bez udziału japońskich mistrzów sztuk walki, jedynie poprzez studiowanie książek i podręczników. Typowym przykładem jest oryginalne Sambo stworzone przez Wiktora Spiridonowa na potrzeby sowieckiej tajnej policji NKWD na początku lat 20.

Japonia i dzisiejszy obraz tej sztuki walki

Po tym jak Jigoro Kano zdominował japoński rynek systemów jujutsu do momentu wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, zaczął promować nazwę jujutsu jako nowoczesny japoński system wychowania fizycznego i dyscyplinę sportową.

W latach 30-tych termin jujutsu wydawał się już w Japonii martwy. Jednak duch starych mistrzów Jujutsu wciąż pozostawał w zakamarkach i zaczął się odradzać po II wojnie światowej. Prawdopodobnie najbardziej znaną nowoczesną szkołą/stylem (現代, gendai) jest Nihon Jujutsu.

Obok tych nowoczesnych szkół jujutsu, podejmowane są również wysiłki, aby zachować tradycje starych szkół jujutsu (koryu) w ramach dziedzictwa kulturowego. Szkoły te są zorganizowane pod parasolem Nihon kobudo kyōkai (日本古武道協会).

Jujitsu na świecie

Na świecie sprawa jujutsu była o tyle prostsza, że świat zachodni nie rozumiał mechanizmu przemiany jujutsu w judo i dlatego termin jujutsu zachował się w świadomości. W Polsce na przykład, rozróżnienie było rozumiane jako samoobrona – czyli jujutsu, i sport czyli judo.

Współczesny świat postrzega jujutsu jako połączenie trzech stylów walki: judo (rzuty, submisje), karate (ciosy, kopnięcia) i aikido (submisje). Ta mieszanka powstała jako sport ju-jitsu w Europie w latach 70-tych.

Obok klasycznego jiu-jitsu istnieje również tzw. zachodnie jiu-jitsu, reprezentowane przez odnoszące dziś największe sukcesy komercyjne brazylijskie jiu-jitsu. Te zachodnie wersje są niemal całkowicie zintegrowane z lokalną kulturą, w której się rozwijały. Oprócz brazylijskiego jiu-jitsu, sambo, krav maga i inne systemy walki opierają się na jujutsu, w którym przeplatają się różne style walki i własne pomysły założycieli.

Stare szkoły Jujutsu

Takenouchi ryu – najstarsza znana szkoła jujutsu, założona około 1532 roku. Na tej szkole opierały się inne szkoły Jujutsu. Rodzina Takeuchi podtrzymuje tradycję nauczania sztuk walki do dnia dzisiejszego.
Yoshin Ryu – szkoła prawdopodobnie oparta na chińskich sztukach walki, założona około 1560 roku. Źródła różnią się co do imienia założyciela, ale zgadzają się co do tego, że nauczył się on swojej sztuki w Chinach.
Kitō ryū – szkoła wywodząca się z kosmologii chińskiej, oparta na zasadach yin i yang (陰陽, in’yō). Szkoła, w której uczył się Jigoro Kanō i w której termin judo pojawia się już na początku XVIII wieku. Na tej szkole opiera się wiele judaistycznych kata.
Tenshin Shin’yo Ryu – szkoła założona około 1830 roku przez japońskiego mistrza Mataemona. Szkoła ta opiera się na szkole Yoshin ryu uzupełnionej o techniki uderzeniowe (atemi-waza). Była to najpopularniejsza szkoła jujutsu w połowie XIX wieku, studiował ją również Jigoro Kano.
Daitó ryu – szkoła owiana wieloma legendami, z niewielką ilością potwierdzonych danych. Hakko ryu Jujutsu, Yamaue ryu Aiki- Jujutsu, wpływy koreańskiego Hapkido i inne. Była to prywatna szkoła, z której w XX wieku wyrosła popularna japońska sztuka walki Aikido.

Inne słynne szkoły:

Yagyu Shingan Ryu (szkoła prywatna), Kukishin Ryu, Shibukawa Ryu, Gyokko Ryu, Matsumata Ryu, Kukishinden Ryu, Koto Ryu, Shindenfudo Ryu, Gikan Ryu, Takeda Ryu. Całkowita liczba szkół od połowy XVI wieku nie jest znana; mówi się o liczbie plus minus 200.