James „Jesse” Owens urodził się 12 września 1913 roku w Oakville w stanie Alabama w USA. Zmarł w dniu 31 marca 1980 w Arizonie. Był amerykańskim elitarnym sportowcem, sprinterem i biegaczem długodystansowym.
Brał udział w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku, gdzie zdobył międzynarodową sławę, zdobywając w sumie cztery złote medale: w biegach na 100 i 200 metrów, w skoku w dal oraz jako członek zwycięskiej sztafety 4×100 metrów. Jego rodak Carl Lewis był jedynym sportowcem, który powtórzył tę samą passę po nim w 1984 roku. Rok wcześniej udało mu się pobić 3 rekordy świata (skok w dal, 200 m, 200 m przez płotki) i jeden bieg (100 jardów) w ciągu jednego dnia w Ann Arbor w Michigan.
Mimo to Owens zmagał się z ubóstwem, a nawet musiał haniebnie rywalizować w różnych rozrywkowych wystawach z końmi i innymi zwierzętami podczas segregacji rasowej w tamtych czasach. Jego osobisty i światowy rekord wynosił jeszcze w latach 30-tych 10,2 sekundy. Jego rekord świata w odległości 813 cm utrzymywał się nawet przez 25 lat (1935-1960). Jednak według obliczeń niektórych ekspertów lekkoatletycznych z 1995 roku, Owens mógłby na dzisiejszych bieżniach i przy dzisiejszych metodach treningowych śmiało rywalizować nawet z najlepszymi współczesnymi sprinterami – podobno pokonałby setkę w około 9,8 sekundy.
Dzieciństwo i edukacja
James Cleveland „Jesse” Owens był najmłodszym z dziesięciorga dzieci Henry’ego Clevelanda Owensa i Mary Emmy Fitzgerald. Urodził się w 1913 roku w Oakville w stanie Alabama. W wieku dziewięciu lat jego rodzina przeniosła się z rolniczego Południa do Cleveland w stanie Ohio, podczas tak zwanej Wielkiej Migracji Afroamerykanów. Pochodzenie jego pseudonimu – Jesse – pochodzi z tego czasu, kiedy jego nowy nauczyciel zapytał go, jak ma na imię, James Cleveland odpowiedział, że nazywa się J.C., ale z powodu jego południowego akcentu nauczyciel myślał, że powiedział Jesse. To imię przylgnęło do niego do końca życia.
Od dzieciństwa poświęcał swój wolny czas na szereg prac dorywczych, a zarobki przeznaczał na utrzymanie swojej licznej rodziny. To właśnie w tym czasie zajął się bieganiem. Już w szkole podstawowej (Fairmount Junior High School) był członkiem szkolnej drużyny biegowej. Tutaj jego trenerem był Charles Riley, który dostosował trening Owensa ze względu na jego zatrudnienie. W wieku piętnastu lat, w tej samej szkole, poznał Minnie Ruth Solomon, wówczas trzynastoletnią. Wkrótce potem zaczęli się spotykać, a w 1932 roku urodziła się ich pierwsza córka Gloria. Jesse i Minnie Ruth pobrali się 5 lipca 1935 roku. W 1939 i 1940 roku urodziły się im jeszcze dwie córki: Marlene i Beverly.
Jesse Owens po raz pierwszy zaistniał w świadomości narodowej podczas nauki w Cleveland’s East Technical High School, kiedy pobił rekord świata w biegu na 100 jardów (91 metrów) podczas Krajowych Mistrzostw Szkół Średnich w Chicago w 1933 roku. Ówczesny rekord wynosił 9,4 sekundy. Skoczył też 7,56 m w skoku w dal.
Kariera
Po sukcesie na krajowych mistrzostwach szkół średnich został zwerbowany do Ohio State University, gdzie zyskał przydomek „Buckeye Bullet” i gdzie był trenowany przez byłego biegacza, a następnie trenera Larry’ego Snydera. W latach 1935 i 1936 przywiózł do domu w sumie 8 złotych medali z krajowych mistrzostw National Collegiate Athletic Association. Zdobył rekordowe 4 złote medale na obu mistrzostwach, czego nie udało się powtórzyć aż do Xaviera Cartera w 2006 r. Pomimo jego osiągnięć, z powodu koloru skóry był zmuszony mieszkać poza kampusem i, w przeciwieństwie do reszty drużyny, jeść w restauracjach i zatrzymywać się w hotelach przeznaczonych dla osób kolorowych podczas podróży na turnieje. Z tego samego powodu nie otrzymał stypendium sportowego i kontynuował pracę na pół etatu, by opłacić czesne.
Rekord Świata w skoku w dal
Przełomowy moment Owensa nastąpił w ciągu zaledwie 45 minut 25 maja 1935 roku na Ferry Field w Ann Arbor, Michigan. W ciągu tych 45 minut pobił trzy rekordy świata i ustanowił czwarty. Ustanowił nowy rekord świata w skoku w dal (8,13 m), który utrzymywał przez następne 25 lat aż do 1960 roku, kiedy to pobił go Ralph Boston; w biegu na 220 jardów (20,3 sekundy); w biegu na 220 jardów przez płotki (22,6 sekundy), gdzie był pierwszą osobą, która złamała barierę 23 sekund; i ustanowił rekord 9,4 sekundy w biegu na 100 jardów.
Igrzyska w Berlinie
W 1936 roku reprezentował Stany Zjednoczone na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w nazistowskim Berlinie. Według amerykańskiego olimpijczyka Jamesa LuValle’a, Jesse Owens został powitany w Berlinie przez tłum fanów, w tym kilka kobiet, które próbowały zdobyć kawałki jego ubrania na pamiątkę, co doprowadziło do tego, że Jesse Owens musiał wrócić do bezpiecznego pociągu, którym przyjechała drużyna. Od tego momentu był eskortowany przez żołnierzy poza terenem olimpiady.
Sukces Owensa na Olimpiadzie kontrastował z polityką ówczesnego kanclerza Adolfa Hitlera, który chciał pokazać światu wielkość nazistowskich Niemiec i zademonstrować propagandową wyższość rasy aryjskiej. Owens pokrzyżował te plany, zdobywając cztery złote medale. 3 sierpnia 1936 roku zdobył złoty medal w biegu na 100 metrów z czasem 10,3 sekundy, pokonując Ralpha Metcalfe’a (również Afroamerykanina) o zaledwie jedną dziesiątą sekundy. Dzień później wygrał skok w dal z wynikiem 8,06 m. Wiele lat później powiedział, że swoje zwycięstwo zawdzięcza technicznym wskazówkom udzielonym mu przez niemiecką zawodniczkę Luz Long, która ostatecznie zajęła drugie miejsce.
Dzień później Owens wygrał 200 m z czasem 20,7 s, pokonując Macka Robinsona (ponownie Afroamerykanina i starszego brata baseballisty Jackiego Robinsona). 9 sierpnia zdobył swój czwarty złoty medal w sztafecie na 400 m po tym, jak trener Dean Cromwell wymienił dwóch swoich biegaczy (Marty’ego Glickmana i Sama Stollera) wyznających wiarę żydowską. Amerykańska sztafeta, w której skład wchodzili Jesse Owens, Ralph Metcalfe, Frank Wykoff i Foy Draper, ustanowiła tutaj nowy rekord świata z czasem 39,8 sekundy. Dopiero w 1984 roku jeden sportowiec, Carl Lewis, dokonał tego samego wyczynu.
Przed rozpoczęciem Olimpiady Owensa odwiedzili bracia Adi Dassler i Rudi Dassler, założyciele marek Adidas i Puma, którzy zaproponowali Owensowi kontrakt na bieganie na Olimpiadzie w butach sportowych z Gebrüder Dassler Schuhfabrik (ówczesna nazwa firmy braci Dassler). Była to pierwsza w historii umowa sponsoringu sportowego zawarta z afroamerykańskim sportowcem.
Zwycięstwo Owensa na Olimpiadzie zostało udokumentowane w filmie Olympia niemieckiej reżyserki Leni Riefenstahl.
Kanclerz odmówił mu spotkania
Nawet po pierwszym zwycięstwie Owensa kanclerz Adolf Hitler odmówił spotkania z nim i pogratulowania mu zwycięstwa, co w tamtych czasach było zwyczajowym gestem gospodarzy wobec zwycięzców. Amerykańscy delegaci powiedzieli wtedy niemieckim organizatorom, że albo kanclerz uściśnie rękę wszystkim amerykańskim zwycięzcom, albo żadnemu. Hitler nie brał już udziału w wręczaniu nagród amerykańskim zwycięzcom. Albert Speer napisał później, że Hitler był zirytowany zwycięstwami Owensa i osiągnięciami Afroamerykanów, których uważał za prymitywów, których fizyczna konstytucja niesprawiedliwie różni się od rasy aryjskiej, i dlatego czarni powinni być wykluczeni z przyszłych igrzysk. Istnieją jednak również opinie, które twierdzą, że prywatne spotkanie Hitlera i Owensa rzeczywiście miało miejsce.
Paradoksem pozostaje fakt, że w czasach segregacji rasowej w USA i nienawiści rasowej w nazistowskich Niemczech, Wioska Olimpijska została zorganizowana bez segregacji rasowej, a Owens i inni Afroamerykanie w nietypowy sposób mieszkali i jedli tam razem z białymi sportowcami. I odwrotnie, na przykład po jego uroczystym powrocie do Stanów Zjednoczonych w pięciogwiazdkowym hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku odbyło się przyjęcie z okazji osiągnięć Owensa, ale ze względu na jego kolor skóry nie został on wpuszczony głównym wejściem i musiał przejść przez wejście dla personelu. Następnie prezydent USA Franklin D. Roosevelt (z Partii Demokratycznej) również nigdy nie zaprosił Owensa do Białego Domu, choć inni olimpijczycy byli zapraszani. Wkrótce potem Owens przyłączył się do konkurencyjnej Partii Republikańskiej i publicznie poparł republikańskiego kandydata Alfa Landona w wyborach prezydenckich w 1936 roku.
Życie po Olimpiadzie
Po Olimpiadzie na krótko został zawodowym sportowcem USA, ale pod koniec 1936 roku odmówił wyjazdu do Szwecji, by wziąć udział w zawodach, woląc szukać sponsorów i możliwości biznesowych. Za ten czyn został następnie wydalony z American Professional Athletes Association. Duże możliwości biznesowe jednak nie nadeszły. W 1937 roku odbył tournée po kraju z grupą jazzową na kontrakcie z Consolidated Artists, a także był gwiazdą podczas różnych wydarzeń sportowych. W 1942 roku, dzięki znajomościom ze studiów, dostał pracę w Detroit w Ford Motor Company, gdzie do 1946 roku był zatrudniony jako dyrektor personalny.
W 1946 roku wraz z Abe Sapersteinem założył czarnoskóry West Coast Baseball Association (WCBA). Owens był wiceprezydentem ligi i właścicielem Portland Rosebuds. Podczas meczów swojej drużyny pełnił rolę konferansjera, czasem biegając z koniem. Nieudana liga została rozwiązana zaledwie dwa miesiące po jej założeniu. Od tego czasu próbował zaistnieć jako promotor sportu, ale skończył w roli konferansjera, ponownie ścigając się z końmi. Później otworzył pralnię chemiczną, ale ta ostatecznie doprowadziła go do bankructwa. W 1966 roku był nawet ścigany za uchylanie się od płacenia podatków. Ostatecznie z biedy pomógł mu wyjść rząd USA, który uczynił go globalnym ambasadorem dobrej woli, służąc jako ambasador takich marek jak Ford Motor Company czy Komitet Olimpijski Stanów Zjednoczonych.
Nałogowy palacz papierosów
Jesse Owens był zapalonym palaczem od 30 roku życia, paląc paczkę dziennie. W wieku 65 lat trafił do szpitala, gdzie zdiagnozowano u niego poważnego raka płuc. Zmarł w 1980 roku.
Nagrody
- W 1970 roku został przyjęty do Alabama Sports Hall of Fame.
- W 1976 roku otrzymał z rąk prezydenta Geralda Forda Prezydencki Medal Wolności.
- W 1976 roku otrzymał Order Olimpijski za walkę z rasizmem podczas igrzysk w 1936 roku.
- W 1983 roku został przyjęty in memoriam do United States Olympic Hall of Fame.
- W 1990 roku został odznaczony Złotym Medalem Kongresu in memoriam, który wręczył mu prezydent George H. W. Bush.
- W 2001 roku Uniwersytet Stanowy Ohio zadedykował mu stadion nazwany Jesse Owens Memorial Stadium.
Najlepsze wyniki osobiste
- 100 metrów 10,2 sekundy (poprzedni RS, 1935)
- Skok w dal: 813 cm (poprzedni RS, 1935)