Gimnastyka to zespół ćwiczeń fizycznych mających na celu wszechstronny rozwój ciała ludzkiego oraz utrzymanie sprawności i ogólnej dobrej wydolności. W węższym znaczeniu termin gimnastyka odnosi się do dyscyplin sportowych, których wspólną cechą jest nacisk na czyste wykonywanie wymagających siły lub koordynacji elementów fizycznych. W swoim najwęższym znaczeniu jest czasem używana zamiennie z gimnastyką sportową, jedną z wielu gimnastyk wyczynowych.
Gimnastyka jako sport
Zawody w sportach gimnastycznych odbywały się już w drugiej połowie XIX wieku. Sport gimnastyczny jest jednym z fundamentów programu olimpijskiego.
Wspólną cechą dyscyplin gimnastyki sportowej jest ocena występu przez zespół sędziów na podstawie zgodności z zalecaną techniką. Wyjątkiem jest tu olimpijskie sklepienie, w którym o zwycięstwie decyduje osiągnięty czas. Poszczególne dyscypliny gimnastyczne różnią się między sobą w zależności od charakteru charakterystycznych elementów zawartych w układach oraz w zależności od używanego sprzętu sportowego lub aparatury.
Międzynarodowa Federacja Gimnastyczna (franc. Fédération Internationale de Gymnastique) (założona w 1881 roku) opiekuje się sportem gimnastycznym.
Gimnastyka współczesna
Współczesna gimnastyka jest jednym z niewielu sportów wyłącznie kobiecych. Jego główną cechą charakterystyczną jest ćwiczenie z przyrządami: liną do skakania, obręczą, piłką, pachołkami i taśmą. Ćwiczenia gimnastyczek są połączeniem akrobatyki, tańca i baletu, którym towarzyszą umiejętności posługiwania się przyrządami i maksymalna elastyczność w stawach kończyn dolnych i górnych oraz pleców. Gimnastyka nowoczesna jest uważana za najbardziej efektowny sport Letnich Igrzysk Olimpijskich. Po raz pierwszy został wprowadzony na Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles w 1984 roku w konkurencji indywidualnej kobiet.
Dopiero od 1996 roku wspólne kompozycje zostały włączone do programu Igrzysk Olimpijskich. Na świecie występuje pod nazwą gimnastyka rytmiczna lub artystyczna. Akompaniament muzyczny zarówno dla utworu indywidualnego jak i wspólnego (5 – 6 gimnastyczek) to utwory instrumentalne, które obecnie mogą zawierać również wokal. Długość utworu dla pojedynczego utworu wynosi 1,15 – 30 sekund, dla utworu wspólnego 2,15 – 30 sekund. Zawody rozgrywane są w sali gimnastycznej na dywanie o wymiarach 13 x 13 m z sufitem o wysokości co najmniej 8 m. Koszulka gimnastyczna musi być wykonana z nieprzezroczystego materiału. Przezroczysty materiał może być używany tylko na ramionach, plecach i szyi. Koszulka może mieć drobne ozdoby takie jak: wstążki, cekiny, które nie krępują ruchów.
Małe ozdoby we włosach i makijażu są częścią koszulki zawodniczej i muszą być charakterystyczne dla poszczególnych grup wiekowych, dlatego gimnastyka współczesna jest bardzo atrakcyjnym sportem nie tylko dla widzów, ale i dla samych zawodników.
Sporty gimnastyczne
Obecnie trzy sporty gimnastyczne należą do programu olimpijskiego:
- Gimnastyka współczesna
- Skoki na trampolinie
- Gimnastyka sportowa
Inne dyscypliny gimnastyki sportowej to:
- Gimnastyka akrobatyczna
- Gimnastyka ogólna
- Wspinaczka olimpijska
- Gimnastyka artystyczna
- TeamGym
Gimnastyka nie konkursowa
Ćwiczenia gimnastyczne dla zdrowia poprzedzone sportowymi formami gimnastyki. Terminy gimnastyka zdrowotna (ćwiczenia mające na celu skorygowanie problemów zdrowotnych) lub gimnastyka kondycyjna (ćwiczenia mające na celu poprawę kondycji osoby zdrowej) nie są już tak często używane w ostatnich czasach, a wiele współczesnych form ćwiczeń zdrowotnych, takich jak aerobik bez współzawodnictwa, kalistenika i inne różne formy ćwiczeń przy muzyce, można uznać za następców gimnastyki kondycyjnej.
Historia
W starożytnej Grecji gimnastyka była włączona w system całościowego, harmonijnego rozwoju człowieka w duchu kalokagathii. Grecka gimnastyka obejmowała biegi, skoki, rzuty, pływanie, zapasy i boks. Początków gimnastyki na koniu należy szukać w ćwiczeniach ze zwierzętami (końmi, bykami), znanych np. na starożytnej Krecie czy w Egipcie. Nazwa gimnastyka pochodzi od greckiego gymnós (greckie: γυμνός, czeskie: nagi) i wywodzi się z faktu, że Grecy wykonywali swoje ćwiczenia fizyczne bez ubrania.
Po okresie średniowiecza, który charakteryzował się stłumieniem zainteresowania fizycznością, a więc i ćwiczeniami, pojawiły się całe wielkie systemy gimnastyczne, czyli systemy ćwiczeń fizycznych. Podstawy systematyki ćwiczeń gimnastycznych stworzyli szwajcarski pedagog Johann Heinrich Pestalozzi i niemiecki pedagog Johann Gust Muths. Na początku XIX wieku ruchowi odrodzenia narodowego towarzyszyło powstawanie narodowych systemów gimnastycznych – niemieckiej gimnastyki stopniowej Friedricha Ludwiga Jahna i wywodzącej się z niej gimnastyki sokólskiej Miroslava Tyrsa czy szwedzkiej gimnastyki zdrowotnej Pehra Henrika Linga. Francuski oficer marynarki Georges Hébert wpłynął na rozwój gimnastyki poprzez swoją naturalną metodę wychowania fizycznego, odrzucając sztuczne ćwiczenia. Następnie, w XX wieku, gimnastyka została przekształcona przez powstanie gimnastyki rytmicznej (jej sportową następczynią jest gimnastyka współczesna), a także przez rywalizację sportową w różnych dyscyplinach gimnastycznych.