Aikido jest jedną z najmłodszych japońskich sztuk walki. Jest syntezą oryginalnych sztuk walki (aiki jutsu, ju jutsu, ken jutsu, daito ryu, yagyu i wielu innych), z których pominięto oryginalne śmiercionośne elementy. Charakteryzuje się przede wszystkim strategią obronną opartą na nieinwazyjnym odparciu ataku i następnie uniemożliwieniu dalszej konfrontacji (najczęściej w formie unieruchomienia napastnika tzw. dźwignią w miejscu). Ideą aikido jest nieagresja, która postrzega walkę jedynie jako ostatnią formę rozwiązywania konfliktów. W przeciwieństwie do innych sztuk walki, aikido ma na celu ochronę zdrowia zarówno atakującego, jak i broniącego się. Praktyka tej sztuki walki ma na celu rozwój fizyczny i psychiczny ćwiczącego.
Założycielem Aikido (określanym jako O’Sensei – wielki nauczyciel, mistrz) jest Japończyk Morihei Ueshiba.
- 合 – ai – harmonia, równowaga, centrum
- 気 – ki – energia, intencja, umysł
- 道 – dó – droga
Co oznacza Aikido?
Znaczenie słowa aikido można luźno przetłumaczyć jako drogę harmonii energii (Ai – harmonia, jedność; Ki – energia, duch; Do – droga). Prawdopodobnie amerykański aktor Steven Seagal, posiadacz 7-go dan, najbardziej przyczynił się do popularyzacji aikido poza Japonią. W tym przypadku należy zwrócić uwagę, że nie zawsze w filmach można zobaczyć czystą formę sztuki walki (w dużej mierze trzeba brać pod uwagę chwyty filmowe). Bardziej realistyczne techniki były widoczne głównie w jego wcześniejszych filmach.
Jak powstało Aikido
Już na początku IX wieku na dworze cesarskim powstały podwaliny sztuki walki, z której później wyłoniło się aikido. Były to metody uderzeń i ucisków na ośrodki nerwowe w połączeniu z użyciem stawów i wykorzystaniem ruchu napastnika. Sztuka ta nazywała się aikijujutsu, a później została nazwana Daito ryu. Korzenie tej sztuki wywodzą się z linii starożytnego rodu samurajów Minamoto.
Za twórcę i założyciela aikido uważa się Morihei Ueshibę (Oh-sensei), który włączył techniki z różnych innych stylów, które studiował. Mimo to, oryginalne Daito ryū jest reprezentowane w Aikido w około 95% przypadków. Po śmierci założyciela tradycję rodzinną kontynuował jego syn Kishomaru Ueshiba, który walnie przyczynił się do wczesnego rozpowszechnienia aikido poza Japonią. Dziś rodzinną tradycję podtrzymuje wnuk założyciela – obecny Doshu Moriteru Ueshiba.
Linia lub styl reprezentowany przez rodzinę Ueshiba jest określany jako Aikikai, ale niektórzy bezpośredni uczniowie założyli własne style i szkoły (Iwama-Ryu, Ki-Aikido, Yoshinkan, Nishio-Ryu, itd.). Centralnym dojo w linii aikikai jest Honbu dojo w Tokio, w którym nauczają członkowie rodziny Ueshiba. Pierwszym europejskim krajem, z którego aikido zaczęło się rozprzestrzeniać na starym kontynencie, była Francja. W początkowym okresie większość klubów aikido powstawała przy klubach judo.
Pierwsza generacja europejskich aikidoków z lat 60-tych i 70-tych wywodziła się głównie z judo lub karate. Wielu czołowych zawodników judo i karate po zakończeniu kariery sportowej zajęło się aikido jako bliską, niekonkurencyjną formą sztuki walki, opartą na podobnych zasadach, ale nie wymagającą zbyt dużego wysiłku mięśni.
Ćwiczenie i technika
Aikido wykorzystuje kilka zasad do obrony przed atakiem przeciwnika. Są to dźwignie, rzuty, niestabilność przeciwnika, ciężar własnego ciała, timing, rozstawienie, a także uderzenia i ruchy ukośne, koliste i spiralne wokół bioder obrońcy. Dzięki tym zasadom Aikido pozwala na opanowanie ataku wyprowadzonego nawet przez silniejszego i cięższego napastnika. Ponieważ aikido wykorzystuje energię ataku przeciwnika, może być praktykowane z powodzeniem nawet przez mniej sprawnych ćwiczących.
Założyciel Aikido nie chciał degradować Aikido do sportu poprzez organizowanie meczów i zawodów, aby zachować nieagresję. Praktycznie jedynym stylem, w którym odbywają się zawody, jest Tomiki-ryu, czyli sportowe aikido Tomiki. Jest to prawdopodobnie główna przyczyna jego mniejszej popularności w porównaniu z innymi sztukami walki, w których odbywają się zawody.
Aikido uczy także walki nożem (tantō), walki drewnianym mieczem (boken) – zastępującym katanę, oraz walki drewnianym kijem (jo) – zastępującym włócznię.
Stopnie techniczne
Podobnie jak w innych sztukach walki, praktykujący aikido mają możliwość zdobywania stopni technicznych. Są one podzielone na dwie kategorie: kyu (6 stopni uczniowskich, ponumerowanych od 6 do 1 kyu) i dan (10 stopni mistrzowskich, ponumerowanych od 1 do 10 dan). W przeciwieństwie do innych sztuk walki, stopnie techniczne nie są wyróżniane kolorowymi pasami, jak na przykład w karate. Posiadacz kyu po 3. kyu ma białe gi (kimono) i biały pas. Od drugiego kyu ćwiczący noszą hakamę (szerokie spodnie używane w aikido) i biały pas pod spodem. Posiadacze stopnia technicznego dan noszą czarny pas pod hakamą.
Okres oczekiwania (minimalny czas praktyk) pomiędzy stopniami kyu wynosi zazwyczaj minimum 6 miesięcy. Okres oczekiwania pomiędzy stopniami dan jest wyrażony liczbowo w zależności od numeracji dan (1. dan – 1 rok, 2. dan – 2 lata, 5. dan – 5 lat). Tak więc zdobycie czwartego dana jest możliwe najwcześniej po trzynastu latach praktyki.
Nietypowe dla sztuk walki jest również przyznawanie stopni mistrzowskich dan. Egzaminy techniczne odbywają się dla ćwiczących dopiero po 4. dan. Stopnie techniczne 5-8 dan są przyznawane oddzielnie za wkład w rozwój aikido.
Po śmierci założyciela Morihei Ueshiby zrezygnowano z przyznawania stopni technicznych 9 i 10 dan. Te dany są obecnie przyznawane bardzo rzadko, jako wyraz szacunku i wdzięczności za wieloletnią aktywność i rozwój aikido (teoretyczny okres oczekiwania na 9. dan to minimum 48 lat praktyki).
Broń
Aikido uczy także walki nożem (tantō), drewnianym mieczem (bokken) (lub shinken – ostry miecz = katana lub iai – podobny w budowie do katany, ale bez ostrego ostrza) i kijem (jo). Style, które najlepiej sprawdzają się z bronią to Iwama-ryu oraz styl nauczany przez Shoji Nishi (a po jego śmierci przez jego następców). Praca z bronią opiera się na tradycyjnych japońskich sztukach walki (takich jak iaido), ale jest dostosowana do idei i technik aikido (dlatego, na przykład, praktyka z mieczem jest czasem nazywana aikiken, a praktyka z kijem aikido dla odróżnienia).
Turnieje
Wielu mistrzów Budo nie widziało korzyści z zawodów dla rozwoju człowieka, dlatego nawet Mórihei Ueshiba nie chciał degradować aikido do sportu poprzez organizowanie turniejów i zawodów. Podstawową ideą aikido jest poszukiwanie harmonii (równowagi w życiu, pokoju, centrum), w której nie ma miejsca na rywalizację i współzawodnictwo, niezbędne elementy rywalizacji sportowej. Techniki aikido nie mają charakteru rywalizacji, są stworzone po to, by przetrwać w każdych warunkach. Ich pierwotnym celem było zabijanie; właściwy aikidoka jest świadomy tego aspektu i nie bawi się śmiercią.
Jedynym stylem, który mimo oporu Oh-sensei’a włączył współzawodnictwo do swojego zakresu jest aikido Tomiki (właściwie Shodokan), założone przez Kenji’ego Tomiki.